Japoński Auschwitz. Historia Jednostki 731

Jednostka 731 powstała w 1932 roku w Mandżurii, tuż po japońskiej inwazji na ten region. Oficjalnie funkcjonowała jako Oddział do Zapobiegania Epidemiom i Oczyszczania Wody Armii Kwantuńskiej, jednak jej prawdziwym celem było prowadzenie badań nad bronią biologiczną i chemiczną. Na czele jednostki stanął generał-porucznik Shirō Ishii, wybitny mikrobiolog, który szybko zyskał reputację jednego z najbardziej bezwzględnych naukowców swojej epoki.

Główna siedziba Jednostki 731 znajdowała się w Pingfang, dzielnicy Harbinu. Kompleks zajmował ponad 6 km² i był ściśle strzeżony. W jego skład wchodziły laboratoria, więzienia, komory do testów ciśnieniowych i termicznych, krematoria oraz poligony doświadczalne.

Personel liczył ponad 3000 osób – lekarzy, mikrobiologów, techników i oficerów wojskowych, rekrutowanych z najlepszych japońskich uczelni. Ich praca była objęta ścisłą tajemnicą, a lojalność wobec przełożonych i państwa – bezwzględnie egzekwowana.

Jednostka 731 nie działała w izolacji. W jej strukturach funkcjonowały podjednostki, takie jak Jednostka 100, 1644 czy 1855, które również prowadziły eksperymenty na ludziach i badania nad bronią biologiczną. Całość była częścią szeroko zakrojonego programu militarnego, mającego zapewnić Japonii przewagę na polach bitew II wojny światowej.

Większość ofiar Jednostki 731 stanowili cywile z okupowanej Mandżurii, przede wszystkim Chińczycy, ale również Koreańczycy, Mongołowie, a nawet rosyjscy jeńcy wojenni. Zdarzały się także przypadki eksperymentów na Brytyjczykach, Amerykanach i innych obywatelach państw alianckich, choć te epizody są słabiej udokumentowane.

Więźniów przywożono do Pingfang podstępem – obiecywano im pracę, pomoc medyczną lub ochronę przed represjami. Po przekroczeniu bram kompleksu tracili wszelkie prawa i tożsamość. Otrzymywali numery, byli trzymani w izolatkach, a ich los był przesądzony – nikt nie opuszczał Jednostki 731 żywy. Personel nazywał ich "maruta", czyli "kłody", co miało symbolizować całkowite odczłowieczenie i uprzedmiotowienie ofiar.

Przetrzymywanym zapewniano odpowiednie warunki sanitarne i zbilansowaną dietę. Nie z litości, lecz po to, by organizmy były w jak najlepszym stanie do eksperymentów. Dopiero po wyczerpaniu "przydatności" więźniowie ginęli w wyniku testów lub byli zabijani w celu pozyskania organów do dalszych badań.

Skala i brutalność eksperymentów przeprowadzanych w Jednostce 731 szokują do dziś. Więźniowie byli poddawani wiwisekcjom bez znieczulenia – lekarze otwierali ich ciała, wycinali organy, obserwowali postęp chorób i śmierci. Kobiety w ciąży celowo zarażano śmiertelnymi patogenami, a następnie przeprowadzano aborcje lub badano rozwój infekcji u płodu.

Jednym z najokrutniejszych testów był całkowity drenaż krwi na żywo – ofiary były świadome aż do ostatnich chwil, a personel czasem skakał po klatce piersiowej, by wycisnąć ostatnie krople krwi. Inne eksperymenty obejmowały:

• Zakażanie dżumą, wąglikiem, cholerą, tyfusem i innymi chorobami zakaźnymi
• Zamrażanie kończyn w celu badania odmrożeń – dłonie i stopy polewano lodowatą wodą lub zanurzano w ciekłym azocie, a następnie obserwowano proces obumierania tkanek
• Testy wytrzymałości na głód i pragnienie – badano, ile czasu człowiek może przeżyć bez jedzenia lub wody
• Wstrzykiwanie powietrza do żył, podawanie końskiej uryny do nerek, napromieniowywanie, porażanie prądem, przetaczanie krwi zwierzęcej
• Testy broni – granaty, miotacze ognia, bomby biologiczne i chemiczne były używane na żywych ludziach w specjalnych zagrodach

Większość eksperymentów kończyła się śmiercią ofiar. Niektóre umierały w męczarniach przez wiele dni, inne były zabijane natychmiast po zakończeniu testów.

Jednostka 731 nie ograniczała się do badań laboratoryjnych. Na szeroką skalę przeprowadzano próby polowe z użyciem broni biologicznej. Najbardziej znane były zrzuty bomb z pchłami zarażonymi dżumą nad chińskimi miastami i wioskami. Skutkiem były epidemie, które pochłonęły tysiące istnień ludzkich.

Inne metody obejmowały zatruwanie studni i źródeł wody bakteriami duru brzusznego, cholery czy czerwonki, a także wypuszczanie zarażonych szczurów, które miały rozprzestrzeniać choroby w środowisku miejskim. Testowano także skuteczność bomb termicznych i chemicznych, sprawdzając, jak różne substancje działają na ludzkie ciało.

Szacuje się, że w wyniku działań Jednostki 731 zginęło od 200 do 300 tysięcy osób, zarówno więźniów kompleksu, jak i ofiar epidemii wywołanych przez japońskie eksperymenty. Niektóre źródła podają, że tylko w samych laboratoriach śmierć poniosło od 3 do 20 tysięcy ludzi, a reszta zmarła w wyniku "testów terenowych" i powojennych epidemii.

Działalność Jednostki 731 była objęta najwyższym stopniem tajności. Personel zobowiązano do absolutnej lojalności i milczenia. Każdy, kto próbował ujawnić informacje, był zastraszany, a nawet eliminowany. Po kapitulacji Japonii w 1945 roku dowództwo jednostki nakazało zniszczenie dokumentacji, kremacji zwłok i zatarcie wszelkich śladów działalności.

Mimo tych działań, część dowodów przetrwała. Po latach, podczas prac budowlanych w Japonii i Chinach, odkrywano masowe groby i szczątki ofiar. Współcześni archeolodzy nadal prowadzą wykopaliska w miejscach, gdzie znajdowały się laboratoria i bunkry Jednostki 731, odkrywając kolejne przerażające szczegóły jej działalności.

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów historii Jednostki 731 jest powojenne postępowanie z jej personelem. W przeciwieństwie do procesów norymberskich, większość japońskich naukowców i wojskowych uniknęła odpowiedzialności. Stany Zjednoczone, zainteresowane wynikami badań nad bronią biologiczną, przyznały immunitet czołowym postaciom Jednostki 731 w zamian za przekazanie dokumentacji i wiedzy.

Generał Shirō Ishii, główny architekt zbrodni, uniknął procesu i dożył swoich dni w Japonii jako wolny człowiek. Wielu jego współpracowników zrobiło kariery w medycynie, nauce i przemyśle farmaceutycznym. Tylko nieliczni, którzy dostali się w ręce ZSRR, zostali osądzeni w procesie w Chabarowsku w 1949 roku – skazano wtedy 12 osób, z czego 8 wywodziło się z Jednostki 731.

Przez dziesięciolecia temat był tabu zarówno w Japonii, jak i na Zachodzie. Dopiero w latach 80. XX wieku, po odkryciu masowych grobów i ujawnieniu dokumentów, świat dowiedział się o pełnej skali zbrodni. Do dziś rząd Japonii nie rozliczył się w pełni z przeszłością Jednostki 731, a wielu jej oficerów umarło jako szanowani obywatele.