Koniec zaglądania do Librusa? Idą zmiany w prawie oświatowym

- Prawa uczniów są niestety łamane, oczywiście nie w każdej szkole - mówi Arkadiusz Jaworski, wiceprezes Stowarzyszenia Umarłych Statutów. - Z roku na rok jednak sytuacja się poprawia. Zwiększa się też świadomość, o czym świadczą obecne prace nad ustawą.

Projekt Ministerstwa Edukacji dotyczący m.in. skatalogowania praw i obowiązków uczniowskich trafił do konsultacji publicznych i ustaleń międzyresortowych ósmego lipca. Pośród wielu różnych ustaleń są również te dotyczące praw uczniów pełnoletnich.

- Pierwsza kwestia dotyczy usprawiedliwiania się uczniów pełnoletnich - mówi Jaworski. - Jest to problem, który regularnie się pojawia. Szkoły nie przewidują takiej możliwości.

Druga kwestia to udostępnianie informacji o ocenach czy postępach w nauce rodzicom i opiekunom prawnym. Młody człowiek, który jest w konflikcie ze swoimi rodzicami nie chce udostępniać im takich informacji - ci mogą pójść do szkoły i dowiedzieć się wszystkiego.

W 2023 roku stowarzyszenie udostępniło raport dotyczący praw uczniów w Polsce. Jeśli chodzi o osoby pełnoletnie, z zebranych danych wynika, że najczęściej dochodzi do naruszania prawa w kontekście braku możliwości zastrzeżenia rodzicom dostępu do ocen (70 proc. badanych wskazało, że w ich szkole zastrzeżenie dostępu ocen nie jest możliwe) oraz braku możliwości opuszczania terenu szkoły podczas przerw (tak zadeklarowało 56 proc. osób).

Na problem naruszania praw pełnoletnich uczniów wielokrotnie zwracał także uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich. Domagał się "jasnych przepisów i poszanowania autonomii osób pełnoletnich w szkołach".

Zmiany w prawie oświatowym wprowadzają możliwość samodzielnego usprawiedliwiania się. W punkcie dotyczącym obowiązków ucznia zaznaczono, że ma obowiązek "uczęszczać na zajęcia edukacyjne; uczeń, a w przypadku ucznia niepełnoletniego - jego rodzice, usprawiedliwiają nieobecność ucznia na zajęciach edukacyjnych [...]".

- Jest wprost wskazane, że uczniowie pełnoletni mogą się samodzielnie usprawiedliwiać. Jest to zmiana, którą oceniamy bardzo na plus - mówi Jaworski.

W uwadze do tego punktu stowarzyszenie zaproponowało, by uwzględnić również to, co się dzieje, gdy wychowawca nie uwzględni usprawiedliwienia (ma do tego prawo).

W przypadku dostarczania rodzicom informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce i zachowaniu, 18-latkowie będą mogli wyrazić wobec tego przeciw.

- To rozwiązanie idzie w dobrym kierunku, ale w naszej ocenie - jest niewystarczające - mówi wiceprezes stowarzyszenia. - W dalszym ciągu mówimy o osobie, która ma pełnie praw, a musi wnosić jakiś "sprzeciw". Powinno być na odwrót - osoba pełnoletnie powinna zgadzać się ma to, żeby rodzice mogli mieć dostęp do tych informacji, tak jak jest to w przypadku informacji medycznych.

Oprócz uporządkowania praw i obowiązków uczniów (nie tylko tych pełnoletnich), zmiana prawa będzie określać katalog kar. Do tej pory szkoły często samodzielnie określały środki karne wobec uczniów. Prowadziło to do nadużyć, bo kary były sprzeczne z przepisami ustawy. Zmiany w ustawie Prawo oświatowe prowadzi sztywny katalog, poza który nie będzie można wyjść.

Projekt zakłada także prowadzenie urzędu Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich. Pojawią się również wojewódzcy, samorządowi czy szkolni, którzy będą wybierani przez radę szkoły pośród zatrudnionych nauczycieli). Krajowy Rzecznik zajmuje się przede wszystkim "monitorowaniem stanu przestrzegania praw uczniowskich". Będzie mógł wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania.

- To jest bardzo dobry krok. Trzeba ten projekt jednak dopracować i doprecyzować, dlatego składaliśmy swoje uwagi. To jest kamień milowy jeśli chodzi o prawa ucznia - kwituje wiceprezes SUS.