Kraków: Niezwykłe projekty Shigeru Bana w Muzeum Manggha

Najpierw realizował luksusowe i prestiżowe projekty, z czasem jednak zostawił komercyjne realizacje dla wielkich tego świata na rzecz tworzenia rozwiązań systemowych wykorzystywanych do szybkiej i łatwej pomocy ludziom, których dotknęły kataklizmy. Jego dziełem są m.in. parawany Paper Partition System czy domki Paper Log House. W tekturowych budynkach zamieszkały m.in. osoby dotknięte trzęsieniami ziemi w Indiach, Turcji, Chinach czy Nowej Zelandii. W każdym przypadku Shigeru Ban modyfikuje projekty, tak aby odpowiadały lokalnym potrzebom i warunkom klimatycznym.

Obecnie realizuje we Lwowie szpital... z kartonu. Szpital ten jest największym szpitalem na Ukrainie i od początku wojny przyjmuje dużą liczbę pacjentów, co wymusiło pilną rozbudowę jego funkcji.

Na wystawie w Galerii Europa - Daleki Wschód w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha "Shigeru Ban. Architektura i działania społeczne" prezentowane są zarówno makiety, fotografie i modele studyjne projektów, które do Krakowa przyjechały z całego świata.

- Wystawa jest próbą syntetycznej prezentacji na niezbyt wielkiej przestrzeni monumentalnego dorobku architektonicznej. Pokazujemy dwie ścieżki działalności Shigeru Bana: architekturę reprezentacyjną, prestiżowe projektowanie: muzea, pawilony wystawiennicze, siedziby dużych korporacji, prywatne domy, kameralne rezydencje, a także jego projekty, które stanowią pomoc poszkodowanym - mówi Dominik Lisik, współkurator wystawy "Shigeru Ban. Architektura i działania społeczne".

Shigeru Ban ma w gronie architektów ugruntowaną pozycję, potwierdzoną branżową Nagrodą Pritzkera (2014) nazywaną architektonicznym Noblem. Jest profesorem wielu uczelni, a jego firma ma swoje siedziby w Tokio, w Paryżu i w Nowym Jorku. Sam Shigeru Ban ma na koncie realizację tak prestiżowych projektów jak Centre Pompidou Metz, japońskie Mount Fuji World Heritage Centre.

Urodził się w 1957 roku w Tokio, ale architekturę studiował w Stanach Zjednoczonych. Po studiach powrócił jednak do Japonii, gdzie na początku lat 80. rozpoczął pracę u Araty Isozakiego - architekta, który zaprojektował Muzeum Manggha. Wkrótce jednak założył własną pracownię. W 1995 roku został konsultantem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR) i założył organizację pomocową Voluntary Architects' Network (VAN).

"Około dziesięciu lat po tym, jak zająłem się tworzeniem architektury, zacząłem odczuwać w mojej pracy pewną pustkę. Realizowaliśmy tylko domy dla bogatych i miałem taką podstawową obawę, że możemy być nieużyteczni dla społeczeństwa" - te słowa architekta stanowią motto tej części wystawy, która poświęcona została rozwiązaniom pomocowym.

Na ekspozycji w Muzeum Manggha można zobaczyć i tymczasowe domy stawiane na skrzynkach po piwnie, i parawany, dzięki którym na dużych przestrzeniach można wydzielić strefy prywatności.

- To, co Shigeru Ban zmienił w architekturze i za co został doceniony Nagrodą Pritzkera, najważniejszą architektoniczną nagroda na świecie, to działalność humanitarna: budynki, które powstawały w miejscach kryzysów, gdzie pojawiali się uchodźcy i poszkodowani, rozwiązania pozwalające zabezpieczyć podstawowe prawa jednostki, jak choćby prawo do prywatności i schronienia - wyjaśnia Dominik Lisik.

Jego projekty zakotwiczone są w tradycji Japonii, wykorzystują głównie drewno i papier w postaci kartonowych tulei wzmacnianych żywicą. Realizacje tworzone z kartonowych tub czy kontenerów morskich to nadawanie drugiego życia przedmiotom w duchu ekologii. Łatwo dostępne materiały to również budownictwo ekonomiczne.

- Architektura japońska z założenia jest tymczasowa. Dla Japończyków naturalne było, że ich domy niszczą tajfuny i trzęsienia ziemi, zalewają je powodzie wiec sposób budowania dostosowali do trudnego położenia geograficznego. Mieli za to pod dostatkiem drzew, bambusu, traw więc wykorzystywali je do budowy tymczasowych konstrukcji i to pozostało do dziś, w Tokio budynki powstają na ok. 20 lat użytkowania. Z drugiej strony to również odzwierciedlenie japońskiej filozofii i fascynacji przemijaniem - wyjaśnia Dominik Lisik.

Patrząc na stworzone z kartonu budynki, trudno uwierzyć, że naprawdę zostały wykonane z tego materiału. Katedra w Nowej Zelandii niemal w całości powstała z kartonowych tub, element dodatkowy stanowią kontenery morskie. Powstała w 2013 roku, gdy neogotycką katedrę uszkodziło trzęsienie ziemi. Shigeru Ban zaprojektował tę tymczasową, która stanęła na boisku. Konstrukcję dachu tworzą tuleje papierowe o średnicy 61,6 cm oraz długości 16 - 20 m. Witrażowa elewacja ma konstrukcję drewnianą. Wyposażenie wnętrza stworzono specjalnie dla tego obiektu z wykorzystaniem papieru i drewniana.

W 2011 roku we włoskiej L'Aquili Shiguru Ban zbudował tymczasową papierową salę koncertową w słynącym z bogatej sceny muzycznej mieście po tym jak trzęsienie ziemi pochłonęło dotychczasową. Celem było zbudowanie sali koncertowej łatwej w montażu i trwałej, aby jak najszybciej wznowić działalność muzyczną w mieście.

Shigeru Ban jest także twórcą osiedla tymczasowego z kontenerów powstałego na starym stadionie do baseballa i wielu niezwykłych projektów przekraczających granice wyobraźni.

Wystawa potrwa do 3 maja 2026 roku.