Nastolatka, która przeżyła Auschwitz. Jej historia przeraża

Livia Bitton-Jackson ("Elli") urodziła się 28 lutego 1931 roku w Šamorínie na terenie ówczesnej Czechosłowacji. Jej rodzina była częścią węgierskojęzycznej społeczności żydowskiej, która stanowiła znaczącą część populacji miasta. Po I wojnie światowej Šamorín został przyłączony do Czechosłowacji, jednak na mocy pierwszego arbitrażu wiedeńskiego w 1938 roku miasto wróciło pod administrację węgierską.

Elli była drugim dzieckiem Laury i Markusa Friedmannów, którzy starali się zapewnić swoim dzieciom stabilne i pełne miłości środowisko, mimo narastających napięć politycznych w regionie.​ W marcu 1944 roku po inwazji niemieckiej na Węgry życie Elli i jej rodziny uległo dramatycznej zmianie. Wprowadzono liczne restrykcje wobec ludności żydowskiej: zakazano im wstępu do teatrów, restauracji, sklepów spożywczych i innych miejsc publicznych.

Dwa miesiące po rozpoczęciu okupacji wszyscy Żydzi z okolicy zostali przesiedleni do getta w Nagymagyar. Tam mężczyźni w wieku od 18 do 45 lat, w tym ojciec Elli, zostali wysłani do obozu pracy przymusowej w Komárom, około 80 kilometrów od getta.

Dwa tygodnie później Elli, jej matka, brat i ciotka zostali deportowani do Auschwitz, największego niemieckiego obozu koncentracyjnego w okupowanej Polsce. Elli miała wówczas zaledwie 13 lat.​

Po przybyciu do Auschwitz Elli i jej matka spędziły tam dziesięć dni, po czym w czerwcu 1944 roku zostały przeniesione wraz z 500 innymi kobietami do obozu pracy przymusowej w Płaszowie, niedaleko Krakowa. Ich zadaniem było wyrównywanie terenu pod przyszłe budowy, co wymagało ogromnego wysiłku fizycznego. Każde uchybienie w pracy czy naruszenie zasad groziło surowymi karami ze strony nadzorców. Po dwóch miesiącach spędzonych w Płaszowie, Elli i jej matka zostały ponownie przetransportowane do Auschwitz.​

W sierpniu 1944 roku zostały przewiezione do fabryki w Augsburgu w Niemczech, gdzie pracowały na linii montażowej, produkując precyzyjne instrumenty dla niemieckiego lotnictwa. Warunki pracy były niezwykle trudne, a życie codzienne naznaczone było ciągłym strachem i wyczerpaniem.

W kwietniu 1945 roku, w obliczu zbliżających się wojsk alianckich, Elli i jej matka zostały przeniesione do podobozu Dachau, gdzie niespodziewanie spotkały brata Elli, Bubi'ego, przebywającego w męskiej części obozu. Ich ponowne spotkanie było promykiem nadziei w tych mrocznych czasach.​

W końcowych dniach wojny, wraz z postępami aliantów, więźniowie byli ewakuowani w głąb Niemiec. Podczas jednej z takich ewakuacji, po tygodniu podróży w nieludzkich warunkach, transport został odnaleziony przez wojska amerykańskie, co przyniosło upragnioną wolność. Po wyzwoleniu Elli, jej matka i brat pozostali w Seeshaupt, gdzie Elli pomagała w opiece nad rannymi i chorymi więźniami, starając się przywrócić im zdrowie i godność.​

Po zakończeniu wojny rodzina wróciła do Šamorína z nadzieją odnalezienia ojca Elli. Niestety, dowiedzieli się, że zmarł on w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen na dwa tygodnie przed wyzwoleniem. To tragiczne odkrycie było ogromnym ciosem dla rodziny, jednak postanowili kontynuować życie, pielęgnując pamięć o ukochanym ojcu i mężu.​

W 1951 roku Elli i jej matka wyemigrowały do Stanów Zjednoczonych, aby dołączyć do Bubi'ego, który wcześniej otrzymał stypendium naukowe w Nowym Jorku. Podróż na pokładzie statku dla uchodźców była początkiem nowego rozdziału w ich życiu. Elli kontynuowała edukację, zdobywając tytuł licencjata na Brooklyn College w 1961 roku. Następnie ukończyła studia magisterskie w 1963 roku i obroniła doktorat z kultury hebrajskiej i historii Żydów.

Po ukończeniu doktoratu Livia Bitton-Jackson rozpoczęła karierę akademicką, która stała się jej powołaniem na wiele lat. Przez długi czas wykładała historię na City University of New York (CUNY), gdzie specjalizowała się w historii żydowskiej oraz w badaniach nad Holokaustem. Jej wykłady przyciągały uwagę studentów nie tylko z powodu głębokiej wiedzy historycznej, ale także dzięki jej osobistemu doświadczeniu jako ocalałej z Zagłady. Była mentorką dla wielu młodych ludzi, inspirując ich do studiowania historii i refleksji nad wydarzeniami XX wieku.

Jednak to działalność pisarska uczyniła ją szeroko rozpoznawalną na całym świecie. Livia Bitton-Jackson stała się autorką wielu książek, które miały ogromny wpływ na edukację dotyczącą Holokaustu. Jej najważniejsze dzieło, "I Have Lived a Thousand Years: Growing Up in the Holocaust" (pol. "Przeżyłam tysiąc lat. Wspomnienia dziewczynki z Holocaustu"), opublikowane w 1997 roku, stało się bestsellerem i zdobyło liczne nagrody literackie.

Książka ta jest poruszającym świadectwem jej własnych doświadczeń jako młodej dziewczyny, która musiała zmierzyć się z okrucieństwami wojny. Opowiada o życiu Elli w przedwojennych Węgrzech, deportacji do Auschwitz, walce o przetrwanie i ostatecznym wyzwoleniu. Jej sposób narracji, bogaty w emocje i szczegóły, przyciągnął zarówno młodzież, jak i dorosłych czytelników. Książka ta stała się częścią programu nauczania w wielu szkołach na całym świecie jako lektura obowiązkowa dotycząca Holokaustu.

Po sukcesie tej publikacji napisała kolejne książki, m.in. "My Bridges of Hope: Searching for Life and Love After Auschwitz" (2002), w której opisuje swoje życie po wojnie, oraz "Hello, America: A Refugee’s Journey from Auschwitz to the New World" (2005), gdzie przedstawia trudności związane z emigracją do Stanów Zjednoczonych i odnajdywaniem nowej tożsamości w zupełnie innym świecie.

Jej książki były wielokrotnie nagradzane i tłumaczone na wiele języków, co pozwoliło jej dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. Zmarła 12 maja 2021 roku w wieku 90 lat, pozostawiając po sobie niezwykle bogaty dorobek, który wciąż inspiruje kolejne pokolenia. Jej książki nadal są czytane na całym świecie, a jej historia pozostaje żywym świadectwem odwagi, siły i niezłomności ludzkiego ducha.

Bitton-Jackson Livia, I Have Lived a Thousand Years, Simon & Schuster 1999.

Lisa Pine, Livia Bitton-Jackson (1931-2023) [https://www.whisc.center/Livia-Bitton]

https://en.wikipedia.org/wiki/Livia_Bitton-Jackson