Pierwsza architektka Europy. Geniusz Plautilli Bricci

Plautilla Bricci urodziła się w Rzymie 13 sierpnia 1616 roku. Jej ojciec Giovanni Bricci był wszechstronnym twórcą – malarzem, muzykiem i literatem – co zapewniło Plautilli dostęp do świata sztuki od najmłodszych lat.

W rodzinnym domu panował duch intelektualnej swobody, a dzieci – Plautilla, jej starsza siostra Albina i młodszy brat Basilio – od najmłodszych lat uczyły się rysunku i malarstwa. Plautilla zdobywała pierwsze szlify artystyczne pod okiem ojca oraz w pracowni Cavaliera d’Arpino, jednego z czołowych malarzy baroku.

Już jako nastolatka wykazywała niezwykły talent. Jej pierwsze znane dzieło, obraz "Madonna z Dzieciątkiem" dla kościoła Santa Maria in Montesanto, zyskało rozgłos dzięki legendzie o cudownym ukończeniu twarzy Maryi. W kolejnych latach Plautilla tworzyła monumentalne ołtarze, portrety i szkice, a jej prace trafiały do najważniejszych świątyń Rzymu.

W 1660 roku namalowała słynny obraz "Narodziny Marii" dla benedyktyńskiego klasztoru Santa Maria in Campo Marzio, co przyniosło jej uznanie wśród elit artystycznych Wiecznego Miasta.

Przełom w karierze Plautilli nastąpił w latach 60. XVII wieku. Zainspirowana francuską architekturą i barokową wizją Berniniego, postanowiła przenieść swoje artystyczne ambicje na grunt architektury. W 1663 roku otrzymała zlecenie od Elpidia Benedettiego, wpływowego opata i doradcy kardynała Mazarina, na zaprojektowanie nowej rezydencji na wzgórzu niedaleko Porta San Pancrazio. Benedetti, zafascynowany francuską rezydencją Vaux-le-Vicomte oraz teatrem barokowym, zapragnął pałacu, który przypominałby gigantyczny okręt.

Plautilla, jako pierwsza kobieta w historii Rzymu, podjęła się tego zadania z rozmachem. Zaprojektowała Villa Benedetti – znaną później jako Villa il Vascello ("Mały Statek") – budynek o falujących ścianach, półkolistych loggiach i wieżach przypominających żagle.

Wnętrza ozdobiła freskami własnego autorstwa, a całość była tak oryginalna, że już współcześni uznali ją za arcydzieło. Pracę nadzorowała osobiście, kierując zespołem rzemieślników i współpracując z bratem Basilio, który również był architektem i malarzem.

Budowa willi rozpoczęła się w 1663 roku i trwała do 1668 roku. Villa Benedetti była jednym z najbardziej niezwykłych projektów barokowego Rzymu. Jej bryła przypominała okręt unoszący się na falach – wejście stylizowano na klif, loggie pełniły rolę pokładu, a wieże imitowały maszty i żagle.

Wnętrza zachwycały bogactwem detali, scenograficznymi stiukami i malowidłami, które Plautilla tworzyła z myślą o teatralnym efekcie. Siedem zachowanych oryginalnych rysunków ukazuje rozkład pomieszczeń i warstwową strukturę budynku.

Inspiracją dla projektu była nie tylko francuska architektura, lecz także idea "Wielkiego Teatru Świata" Berniniego. Villa il Vascello była miejscem spotkań artystów, dyplomatów i intelektualistów, a jej niezwykła forma wywoływała zachwyt i zdumienie. Budynek szybko stał się symbolem nowoczesności – i wizytówką talentu Plautilli Bricci, choć oficjalnie jej nazwisko przez lata pomijano w dokumentach.

W 1677 roku Elpidio Benedetti opublikował książkę "Villa Benedetta discritta", w której opisał swoją rezydencję. Ku rozczarowaniu Plautilli, całą zasługę za projekt przypisał jej bratu Basilio, marginalizując jej udział. Było to zgodne z ówczesnymi normami społecznymi – kobieta, nawet jeśli była autorką projektu, rzadko mogła liczyć na oficjalne uznanie.

Przez dekady historycy powtarzali tę wersję, choć zachowane kontrakty budowlane i oryginalne rysunki jednoznacznie wskazują na Plautillę jako główną architektkę willi.

Dopiero współczesne badania archiwalne i wystawy, m.in. w Palazzo Corsini w Rzymie, przywróciły jej należne miejsce w historii. Odkrycie sygnowanych przez nią planów i dokumentów pozwoliło jednoznacznie przypisać jej autorstwo Villa il Vascello. Dziś Plautilla Bricci uznawana jest za pierwszą profesjonalną architektkę Europy i pionierkę w dziedzinie, do której kobiety przez wieki nie miały wstępu.

Po sukcesie Villa il Vascello Plautilla otrzymała kolejne prestiżowe zlecenia. W 1670 roku została poproszona o zaprojektowanie kaplicy św. Ludwika w kościele San Luigi dei Francesi w Rzymie. Nie tylko stworzyła koncepcję architektoniczną, ale także wykonała monumentalny obraz ołtarzowy "Święty Ludwik między Historią a Wiarą" oraz rzeźby i reliefy zdobiące wnętrze. Kaplica do dziś uchodzi za jedno z najpiękniejszych barokowych wnętrz Wiecznego Miasta.

Plautilla należała do elitarnej Akademii św. Łukasza, zrzeszającej najwybitniejszych artystów Rzymu. Jej twórczość doceniali m.in. Pietro da Cortona, Carlo Maratti i Artemisia Gentileschi.

Pozostawiła po sobie liczne szkice, obrazy i projekty, choć wiele z nich zaginęło lub zostało przypisanych innym artystom. Nigdy nie wyszła za mąż ani nie miała dzieci – całe życie poświęciła sztuce i architekturze.

Villa il Vascello przetrwała w niezmienionej formie do połowy XIX wieku. W 1849 roku podczas oblężenia Rzymu przez wojska francuskie budynek został poważnie uszkodzony. Stanowił ostatni bastion obrońców Republiki Rzymskiej i przez wiele dni był ostrzeliwany artylerią. Po upadku powstania willa została niemal całkowicie zburzona – ocalały jedynie fragmenty ścian i charakterystyczny "klif" przy wejściu.

W 1877 roku ruiny wykupił generał Giacomo Medici, a jego brat Luigi zabezpieczył pozostałości "Citrus Lodge", która stała się symbolem włoskiego Risorgimenta. Od 1983 roku na terenie dawnej willi mieści się siedziba Wielkiego Wschodu Włoch – najważniejszej loży masońskiej w kraju.

Dziś można zobaczyć jedynie fragmenty oryginalnych murów, które przypominają o geniuszu kobiety, której nazwisko przez lata wymazywano z historii.