Pierwszy zdrajca Polski. Porzucił habit i został tyranem

Bezprym pojawił się na świecie około 987 roku. Był najstarszym synem Bolesława Chrobrego i jego drugiej żony, nieznanej z imienia Węgierki. W historiografii najczęściej wskazywano, iż matka Bezpryma była córką siedmiogrodzkiego księcia Gyuli lub księcia węgierskiego Gejzy.

Po 2-3 latach małżeństwa Bolesław Chrobry przepędził z nieznanych powodów żonę do domu, o czym wspomniał w swej kronice biskup merseburski Thietmar. Przypuszczalnie Bezprym pozostał na dworze ojca, choć informacje na ten temat nie zachowały się w dostępnym materiale źródłowym.

Nie sposób nic pewnego powiedzieć na temat młodości Bezpryma. Zdaniem niektórych historyków, przeznaczony na następcę tronu książę w 1000 roku widział na własne oczy przebieg słynnego zjazdu w Gnieźnie, którego opis znalazł się w kilku niezależnych przekazach. Następnie wraz z wizytującym Polskę cesarzem Ottonem III wyruszył do Włoch, gdzie zetknął się z pustelnikiem Romualdem.

W fachowej literaturze wskazuje się, iż Bezprym pod wpływem nauki Romualda wstąpił do kierowanego przez niego eremu (w Pereum koło Rawenny), w którym spędził co najmniej kilka lat. Jeszcze do dziś uczeni toczą ze sobą spory, czy pobyt Piasta we włoskiej pustelni był dobrowolny, czy też przymusowy. Wyrażono opinię, iż Bezpryma "wtrącił" do klasztoru osobiście Bolesław Chrobry, chcąc zabezpieczyć prawa do tronu swemu średniemu synowi, Mieszkowi, którego zaczął od niedawna faworyzować.

W specjalistycznej literaturze znaleźć można również opinię, iż Bolesław Chrobry był zszokowany decyzją swojego pierworodnego syna i dlatego zdecydował się odzyskać go, wysyłając kolejne poselstwa do Włoch. Kiedy jednak spostrzegł, iż Bezprym nie zamierza opuścić murów klasztornych, postanowił go wydziedziczyć.

Nie wiadomo, czy Bezprym przejął się decyzją ojca, czy też nie. Najprawdopodobniej w tym momencie życia sprawy państwa polskiego interesowały go najmniej. Wolał pozostać w eremie, oddając się sprawom religijnym. Z tych też względów uważa się Bezpryma za najbardziej uduchowionego Piasta tych czasów.

We włoskiej pustelni Bezprym przebywał przypuszczalnie aż do końca życia Bolesława Chrobrego (1025). Sugerowano niekiedy, iż Piastowic pojawił się w Polsce jeszcze przed śmiercią ojca, który wydzielił mu nawet dzielnicę, jednak tych informacji nie potwierdza żaden przekaz źródłowy.

Bezprym z pewnością znalazł się w ojczystym kraju na początku panowania następcy Bolesława Chrobrego Mieszka II Lamberta (1025-1034). Nie są znane przyczyny, dla których pustelnik opuścił erem. Wypowiadane przez historyków na ten temat opinie różnie się między sobą. Można nawet spotkać się z poglądem, iż Bezprym zrzucił habit, ponieważ znudziło się już mu życie zakonne.

Powrót Bezpryma nie był na rękę królowi Mieszkowi II, dążącego do jedynowładca. Między obu braćmi doszło około 1025 roku do konfliktu na nieznanym bliżej tle. Przypuszcza się, iż starszy z braci zażądał od króla należnej mu części ojcowizny i zapewne udziału we władzy.

Przebieg zainicjowanego przez Bezpryma buntu jest nieznany. Wiadomo tylko o tym, iż buntownik musiał udać się na przymusową emigrację na Ruś, gdzie spędził co najmniej kilka lat. W jednym ze źródeł napisano, iż wiódł tam życie w "nędznych warunkach".

Wydawało się, iż rządy Mieszka II są niezagrożone. Nic bardziej mylnego. Bezprym nie mógł bowiem pogodzić się z wygnaniem, stąd ciągle rozmyślał nad odwetem. Oczywiście sam był za słaby, aby wymóc na bracie jakiekolwiek ustępstwa.

W pierwszej kolejności Bezprym porozumiał się z wielkim księciem kijowskim Jarosławem Mądrym, z którym Polska postawała w konflikcie od 1018 roku (sprawa tzw. Grodów Czerwieńskich). Znawcy zagadnienia sądzą, iż Rurykowicz zgodził się wspomóc Bezpryma w zamian za zwrot Rusi wspomnianego terytorium, choć niewykluczone, iż ustępstwa piastowskiego księcia były jeszcze większe.

Następnie Bezprym wszedł w sojusz z cesarzem Konradem II, kolejnym wrogiem Mieszka II Lamberta. W zawiązaniu tego przymierza księciu pomógł młodszy brat Otton, którego wysłał do Niemiec z tajną misją. Zakończyła się ona pomyślnie. Ustalono plan działania. Niemcy i Rusini mieli zaatakować Polskę mniej więcej w tym samym czasie od zachodu i wschodu.

Do realizacji swoich zamierzeń Bezprym i sprzymierzeni z nim sąsiedzi Polski przystąpili w 1031 roku. Mieszko II Lambert, jak sądzą historycy, wiedział o wiszącej w powietrzu wojnie z Niemcami i Rusią, jednak w obliczu zdecydowanej przewagi nieprzyjaciół nie miał większych szans na powodzenie.

Jako pierwszy do działania przystąpił cesarz Konrad II, uderzając na pozostające pod zwierzchnictwem piastowskim Milsko i Łużyce. Mieszka II zmuszono do rokowań pokojowych, w wyniku których zrzekł się on na rzecz Niemiec terenów połabskich.

Zdaniem historyków, Mieszko II celowo chciał zakończyć konflikt z cesarzem, aby jak najszybciej przerzucić podległe mu siły na wschód, skąd groziło mu zdecydowanie większe niebezpieczeństwo. Jego przewidywania okazały się słuszne. Pomimo przerwania walk na zachodzie nie udało mu się powstrzymać najazdu Rusinów, którzy na poczet zmagań z Polakami rzucili ogromne wojsko. Efekt był do przewidzenia. Załogi piastowskich grodów, w tym na terenie Grodów Czerwieńskich, poddawały się po kolei najeźdźcom.

Taki rozwój sytuacji był po myśli Bezpryma, przebywającego u boku kniazia Jarosława Mądrego. Z pomocą Rurykowicza Bezprym opanował ówczesne centrum państwa polskiego (Wielkopolskę) i stał się panem sytuacji. Kilkuletnie panowanie Mieszka II dobiegło w ten sposób końca.

Jeszcze krócej trwały rządy Bezpryma. Źródła sugerują, iż nowy władca Polski krwawo rozprawił się z opozycją, a więc poplecznikami Mieszka II. Nie wiadomo, ile osób straciło w trakcie prześladowań głowy, a ile wtrącono do lochów. Skala tego zjawiska musiała być zapewne spora, w przeciwnym bowiem razie informacja na ten temat nie dochowałaby się w przekazach z epoki.

Postępowanie Bezpryma musiało wywołać opór ze strony prześladowanych. Nie mogli oni bowiem pozwolić sobie na dalszą zwłokę, która doprowadziłaby ich do totalnego rozbicia. Działania syna Bolesława Chrobrego z dzisiejszej perspektywy wydają się oczywiste: poprzez fizyczną eliminację swych potencjalnych, jak i faktycznych przeciwników zamierzał utrzymać się przy władzy, zdobytej z wielkim trudem.

Bezprym, jak stąd wynika, działał w myśl zasady: cel uświęca środki. Trudno przesądzić, czy ktoś pomagał mu w planowaniu kolejnych intryg, czy też wszystko kontrolował sam (ewentualnie miał przy sobie kilku doradców). Druga z opcji wydaje się bardziej prawdopodobna, gdyż w ten sposób ograniczał do zupełnego minimum krąg osób, które mogły ewentualnie go w przyszłości zdradzić, czego zapewne bał się aż zanadto.  

Lęki Bezpryma okazały się uzasadnione. W końcu ktoś targnął się na jego życie. Nastąpiło to wiosną 1032 roku. W przeświadczeniu części specjalistów, do śmierci Bezpryma mógł przyczynić się sam Mieszko II, na co jednak brakuje potwierdzenia w skromnie prezentującym się materiale źródłowym.