Tylko co piąta osoba z niepełnosprawnością pracuje. Eksperci apelują o zmiany

Jeszcze do niedawna, obraz osoby z niepełnosprawnością bywał zawężany do wózka inwalidzkiego czy białej laski. Dzięki działaniom edukacyjnym, kampaniom społecznym i większej świadomości, także w firmach, dziś coraz lepiej rozumiemy, że niepełnosprawność i specjalne schorzenia mogą mieć niewidoczne oblicze. To zarówno ograniczenia ruchowe, ale także: depresja, cukrzyca, choroby neurologiczne, autyzm, stwardnienie rozsiane, skutki zawału, niedosłuch a także wiele innych stanów, które nie wykluczają z życia zawodowego.

W Polsce jest ponad 2,8 miliona osób z orzeczeniem o niepełnosprawności. Wśród nich pracownicy wszelkich szczebli i obszarów: specjaliści IT, urzędniczki, operatorzy, wykładowczynie, pracownicy fizyczni i w działach obsługi klienta. Jednak tylko co piąta osoba z niepełnosprawnością pozostaje aktywna zawodowo - to mniej niż 20 proc.

Osoba z niepełnosprawnością to człowiek jak każdy inny - z kompetencjami, pasjami, tylko z pewnym ograniczeniem zdrowotnym - przekonuje Łukasz Bednarek, prezes Zarządu Agencji Optymalizacji Zatrudnienia, ekspert w obszarze prawa pracy, kadr i płac oraz zatrudniania osób z niepełnosprawnością podczas szkolenia dla przedsiębiorców organizowanego przez Alliance Business Connect.

W praktyce orzeczenie pracownika otwiera pracodawcy dostęp do ulg, dofinansowań i współpracy z PFRON.

Wielu pracodawców obawia się kosztów związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością. Tymczasem brak zatrudnienia takich osób również wiąże się z realnym obciążeniem finansowym. Firmy, które zatrudniają 25 lub więcej osób (w przeliczeniu na pełne etaty), a nie osiągają progu 6% zatrudnienia osób z orzeczeniem, są zobowiązane do wpłat na PFRON.

Podstawą prawną zatrudniania osób z niepełnosprawnością jest ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. To ona wprowadza mechanizm wpłat na PFRON dla firm, które nie osiągają 6% zatrudnienia osób z orzeczeniem oraz określa warunki, na jakich przysługują pracodawcom dofinansowania i ulgi.

Wysokość wpłaty uzależniona jest od:

• liczby pracowników w firmie,
• średniego wynagrodzenia w gospodarce (w 2025 r. to niemal 9 tys. zł brutto),
• oraz liczby brakujących osób do wymaganego wskaźnika 6%.

Kwoty wpłat na PFRON w 2025 r. dla firm, które nie zatrudniają żadnej osoby z orzeczeniem:

• firma zatrudniająca 25 pracowników: 5 465 zł miesięcznie, czyli ponad 65 tys. zł rocznie,
• firma zatrudniająca 100 pracowników: 21 860 zł miesięcznie, czyli ponad 260 tys. zł rocznie,
• firma zatrudniająca 200 pracowników: ponad 43 tys. zł miesięcznie, czyli ponad 500 tys. zł rocznie.

Zatrudniając osobę z orzeczeniem, firma może nie tylko uniknąć tej wpłaty lub zmniejszyć ją, ale również otrzymać dofinansowanie do wynagrodzenia - od 575 zł do 4140 zł miesięcznie, w zależności od stopnia niepełnosprawności i rodzaju schorzenia.

W przypadku osoby ze schorzeniem specjalnym, firma może dostać nawet 4140 zł miesięcznego dofinansowania do pensji - wyjaśnia Bednarek.

Małe firmy również mogą ubiegać się o dofinansowania. Tu nie obowiązuje wskaźnik 6%, a możliwość wsparcia dotyczy każdej osoby z orzeczeniem.

Stawki na 2025 rok:

• Lekki stopień: 575 zł,
• Umiarkowany: 1431 zł,
• Znaczny: 2760-4140 zł, jeśli dodatkowo występuje schorzenie specjalne.

Łukasz Bednarek wyjaśnia, że możliwa jest współpraca z firmami, które zatrudniają osoby z orzeczeniem i posiadają tzw. status uprawniający do udzielania ulg na PFRON.

Kupując usługę od takiej firmy, można odpisać do 50% wartości faktury netto od swojej wpłaty na PFRON - podkreśla Bednarek.

To legalna i coraz częściej stosowana forma optymalizacji, a jednocześnie realne wsparcie aktywizacji zawodowej.

Nie każda niepełnosprawność oznacza takie samo wsparcie. Decydują o tym dwa elementy:

• Stopień niepełnosprawności - orzekany przez ZUS, KRUS lub zespoły ds. orzekania, który może być lekki (np. niewielkie ograniczenia ruchu, słabszy wzrok, schorzenia przewlekłe), umiarkowany lub znaczny (np. poważne ograniczenia ruchowe, słuchowe, psychiczne).
• Rodzaj schorzenia - tzw. schorzenia specjalne, które uprawniają pracodawcę do wyższego dofinansowania.

W przypadku schorzeń wyróżniamy m.in.:

04-O - choroby psychiczne, w tym depresja, CHAD, schizofrenia, zaburzenia lękowe,

01-U - upośledzenie umysłowe,

06-E - epilepsja,

12-C - całościowe zaburzenia rozwoju (autyzm, zespół Aspergera),

oraz osoby niewidome.

Dofinansowania różnicuje właśnie to, czy osoba ma tzw. symbol schorzenia specjalnego. A wiele osób nawet nie wie, że może takie orzeczenie uzyskać - dodaje Bednarek.

Aby uzyskać dofinansowanie do wynagrodzenia osoby z orzeczeniem, firma musi:

• zatrudniać tę osobę na podstawie umowy o pracę,
• posiadać od niej aktualne orzeczenie (ze wskazanym stopniem i symbolem),
• złożyć odpowiedni wniosek do PFRON w terminie (do 25. dnia miesiąca po wypłacie wynagrodzenia),
• utrzymać dokumentację potwierdzającą zatrudnienie i wypłatę.

1. Przemyśl stanowisko - dostosuj je do osoby, nie odwrotnie.
2. Skonsultuj potrzeby - możesz skorzystać z doradztwa PFRON lub organizacji.
3. Zadbaj o otoczenie - czas pracy, ergonomia, komunikacja.
4. Szkol zespół - łatwiej wdrożyć inkluzję, gdy cały zespół rozumie.
5. Edukuj się i korzystaj ze wsparcia.

To spojrzenie na niepełnosprawność nie jest dla Łukasza Bednarka tylko teorią. Zwraca uwagę, że ograniczenia zdrowotne mogą rozwijać umiejętności, które w biznesie stają się bezcenne.

Niepełnosprawność powoduje, że musimy rozwiązać pewien problem na inny sposób. Są rzeczy, których po prostu nie jesteśmy w stanie wykonać, więc musimy się zaadoptować do danej sytuacji. I myślę, że właśnie te niepełnosprawności bardzo często wzmacniają tych ludzi na tyle, że mogą udowodnić zespołowi, że jest inne rozwiązanie tego problemu w zespole. Dysfunkcje, z którymi się mierzymy na co dzień, powodują, że ta kreatywność w nas jest naprawdę większa. Zaangażowanie i determinacja do pokonywania tych barier daje nam tę siłę do tego, żeby działać - wyjaśnia ekspert.

Zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami wzmacnia też kulturę firmy i wpływa pozytywnie na jej wizerunek oraz konkurencyjność. Pokazuje, że za deklaracjami o wartościach stoją czyny.

Zespół staje się bardziej empatyczny i współpracujący - dodaje Bendarek.

Coraz częściej te działania są też oceniane w raportach ESG i oczekiwane przez partnerów biznesowych.