Uczona i kochanka. Tragiczna historia Emilie du Châtelet

Dziecko arystokracji, uczennica geniuszy

Emilie du Châtelet przyszła na świat w 1706 roku jako córka bogatego arystokraty, mającego bliskie kontakty z dworem Ludwika XIV. Jej ojciec, Louis Nicolas Le Tonnelier de Breteuil, piastował urząd w pałacu królewskim. W jej domu przebywali najwybitniejsi myśliciele epoki, co umożliwiło jej kontakt z nauką na najwyższym poziomie już od najmłodszych lat.

Nie była zwykłą dziewczynką, nauczaną manier i tańca, by mogła dobrze wyjść za mąż. Od wczesnego dzieciństwa wykazywała nieprzeciętne zdolności matematyczne i lingwistyczne. Opanowała grekę, łacinę, niemiecki i angielski, a do tego rozkoszowała się naukami przyrodniczymi.

Nauczycielami Emilie byli najwybitniejsi matematycy epoki, w tym Pierre Louis Moreau de Maupertuis – jeden z pierwszych francuskich zwolenników teorii Newtona.

Mimo to jej talent nie był powszechnie doceniany. Kobiety nie miały podówczas wstępu na uniwersytety, a społeczeństwo oczekiwało od nich zajmowania się domem i rodziną. Jednak Emilie nie zamierzała podporządkowywać się tym oczekiwaniom. Zamiast tego, skupiła się na nauce.

Małżeństwo z rozsądku, miłość do nauki

W wieku 19 lat Emilie wyszła za mąż za markiza Florenta Claude'a du Châtelet, wojskowego i dyplomatę. Nie był to związek oparty na miłości, lecz raczej na pragmatyzmie. Markiz, często przebywający poza domem, nie miał nic przeciwko jej pasji do nauki.

Ich małżeństwo umożliwiło jej dostęp do stabilnej sytuacji materialnej oraz do zamku w Cirey, który stał się jej azylem i laboratorium.

To właśnie w Cirey Emilie mogła w pełni poświęcić się badaniom. Przy wsparciu Voltaire'a wyposażyła zamek w bibliotekę liczącą ponad 20 tysięcy książek, laboratorium do eksperymentów i miejsce do prowadzenia debat filozoficznych. W ten sposób Cirey stał się jednym z najważniejszych ośrodków intelektualnych epoki.

Voltaire: partner w miłości i nauce

Voltaire i Emilie poznali się na salonach Paryża, ale ich prawdziwa historia zaczęła się w 1733 roku. On – błyskotliwy, ale kontrowersyjny filozof, nieustannie popadający w konflikty z władzami. Ona – niezależna myślicielka, która nie zamierzała być jedynie jego uczennicą.

Ich związek był burzliwy, pełen pasji i intelektualnych pojedynków. W Cirey wspólnie pracowali nad popularyzacją nauki Newtona we Francji, prowadzili eksperymenty, pisali książki. Voltaire podziwiał umysł Emilie, przyznając, że w matematyce i fizyce była od niego lepsza. Ich korespondencja pełna jest zachwytu, ale i wzajemnych uszczypliwości.

W 1740 roku Emilie opublikowała "Institutions de Physique" – dzieło, w którym nie tylko objaśniała fizykę, ale też podważała niektóre założenia Newtona.

Jej największym osiągnięciem było jednak tłumaczenie "Principia Mathematica" na język francuski – i dodanie do niego obszernego komentarza, który do dziś jest uznawany za wzorcowy.

Tragiczna śmierć Emilie du Châtelet

Choć Emilie była niezwykle aktywna intelektualnie, życie osobiste nie zawsze układało się pomyślnie. W 1748 roku nawiązała romans z młodym poetą Jeanem François de Saint-Lambertem, co doprowadziło do jej nieplanowanej ciąży. W tamtych czasach ciąża w wieku 42 lat była ogromnym zagrożeniem dla życia kobiety.

Emilie, świadoma ryzyka, pracowała do ostatnich dni. W nocy z 3 na 4 września 1749 roku urodziła córkę, ale jej organizm był zbyt wyczerpany. Zmarła sześć dni później, 10 września 1749 roku. Voltaire był zdruzgotany. Pisał, że stracił połowę samego siebie.

Wybór literatury:

·       Kienzler I., Niezwykłe kobiety w nauce, Warszawa 2022.