Wojny dorszowe: Mała wyspa vs. wielkie imperium. O co poszło i jak to się skończyło

Islandia żyje z morza. Kiedy w XX w. łowiska zaczęły się przerzedzać, Islandczycy krok po kroku poszerzali strefę połowów wokół wyspy (z 3 do 4 mil, potem do 12, 50 i wreszcie 200 mil morskich). Brytyjskie trawlery łowiły tam od stuleci — więc Londyn mówił „nie”, a Reykjavík odpowiadał: „to kwestia przetrwania”. I zaczęło iskrzyć.

1958–1961 – 12 mil

Islandia ogłasza poszerzenie strefy połowów. Royal Navy eskortuje brytyjskie trawlery. Liczne napięte incydenty na morzu.

1972–1973 – 50 mil

Pojawiają się słynne nożyce do przecinania sieci. Dochodzi do taranowań i strzałów ostrzegawczych. Erupcja wulkanu Eldfell na kilka dni angażuje islandzką straż.

1975–1976 – 200 mil

Najostrzejsza faza konfliktu. Seria starć i taranowań na pełnym morzu. Ostatecznie: akceptacja granicy 200 mil od wybrzeży Islandii.

Wnioski: każda runda kończyła się kompromisem korzystnym dla Islandii.

To nie były bitwy w klasycznym sensie. Islandzka Straż Przybrzeżna: goni trawlery, przecina włoki, czasem oddaje strzały ostrzegawcze. Brytyjczycy: wysyłają okręty, które osłaniają własną flotę; zdarzają się taranowania i przepychanki na falach. Często w eterze rozbrzmiewała melodia „Rule, Britannia!”. Mimo ostrej gry, ofiar śmiertelnych praktycznie nie było — potwierdzono jedną (islandzki inżynier zginął w 1973 r. podczas napraw po kolizji).

Bo miała mocną kartę nacisku: groźbę wyjścia z NATO i zamknięcia dostępu do przesmyku GIUK (Greenland–Iceland–UK), kluczowego dla działań przeciwko radzieckim okrętom podwodnym. W środku Zimnej Wojny nikt w NATO nie chciał ryzykować takiej dziury na mapie. Do tego Islandia przekonywała opinię publiczną prostym hasłem: „bronimy własnych zasobów i miejsc pracy”.

Wojny dorszowe przyspieszyły coś, co dziś jest normą: 200-milowe strefy ekonomiczne (EEZ), zatwierdzone później przez Konwencję ONZ o Prawie Morza (1982). Dla UK oznaczało to koniec „wolnej” eksploracji wokół Islandii — porty jak Grimsby, Hull czy Fleetwood dostały potężny cios, tysiące ludzi straciły zatrudnienie.

• Termin „Cod Wars” wymyślił brytyjski dziennikarz w 1958 r.
• W 2017 r. załogi historycznych jednostek z Hull i Reykjavíku wymieniły się okrętowymi dzwonami — symboliczny gest pojednania.
• Najbardziej filmowy obrazek sporu? Stalowe burty z obdrapaną farbą, fale przez dziób i lina z nożycami do sieci sunąca w wodzie.

To była "prawdziwa" wojna?

Nie w sensie prawnym — raczej seria brutalnych incydentów na morzu między państwami.

Dlaczego akurat dorsz?

Bo to podstawa gospodarki i diety w regionie; bez niego Islandia traciła byt.

Kto wygrał?

Islandia — i to za każdym razem.