Zakopane: 70 lat Tatrzańskiego Parku Narodowego

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Tatry nie były tylko krajobrazem. Były miejscem pracy, miłości, wspólnoty. Górale wypasali tu owce, budowali szałasy, spotykali się na polanach, śpiewali, muzykowali.

- To były piękne czasy. Nie było żadnych wygód, ale było wspaniale. Tu było życie, była muzyka, śpiew. Chłopaki z Cyrhli przychodzili ku dziewczynom - wspominał swego czasu Jasiek Rzadkosz Stasinda z Majerczykówki, który wypasał na Kopieńcu.

Ale to życie zostało przerwane, gdy w 1954 roku utworzono Tatrzański Park Narodowy. W latach 1960-1980, w imię ochrony przyrody, wywłaszczono z Tatr ponad 6000 osób. Odebrano im hale, polany, doliny. Odebrano nie tylko ziemię - odebrano tożsamość.

- To była krzywda. My byli młodzi. Wypasaliśmy tam w wakacje krowy. Gdy już nas wywłaszczyli, ojciec poszedł tam ostatni raz wypasać, no to go milicja ściągli. Posiedział dwa tygodnie jakoś, a resztę go wygnali z tymi krowami. To było w 1972 roku - wspomina Józef Skupień ze Stołowego.

Dla Marii Strączek ze Gubałówki wspomnienia są wciąż żywe. Jej rodzina wypasała w Dolinie Olczyskiej.

- No przecie nie powinni nam zabrać, bo nam to królowie dali. Jak mogli tak zabrać i po prostu wyrzucić. To było takie wyrzucenie. Spalić szałasy - wspomina.

Jej słowa są proste, ale pełne bólu. - Szło się tam fajnie, bo była po prostu rozrywka taka. Iść w góry, przeżyć to syćko. Naprawdę było fajne. Bardzo to szkoda. Ja potem pracowałam w schronisku na Hali Gąsienicowej. To ile razy schodziłam na dół, no to płakałam - dodaje.

W czasie otwarcia wystawy Szymon Ziobrowski, dyrektor TPN, nie unikał trudnych słów. - Proces wywłaszczeń jest częścią historii parku. Niełatwą, ale bardzo ważną. Trzeba mówić o tym dlatego, że bez tej części nie można zrozumieć, czym jest TPN. Nie dowiemy się też, jaką cenę zapłacili za jego powstanie ludzie tej ziemi - zaznaczał.

Wystawa, film, książka - to wszystko ma być próbą przywrócenia pamięci. - Przemilczanie nie służy prawdzie, nie służy budowaniu przyszłości, nie służy budowaniu zaufania. Z trudnymi sprawami trzeba się rozliczać z odwagą - dodał.

Filip Zięba, wicedyrektor TPN, mówił o tym, co zostało zabrane. Nie tylko ziemia, nie tylko owce. Zabrano "łozdoby" - to, co czyniło życie pięknym.

- Góral w Ameryce tęsknił za tymi łozdobami. I myślę, że te łozdoby to było to coś, co człowiekowi było zabrane z tego umeblowanego domu. Coś, co było najważniejsze - dodał mocno wzruszony.

Piotr Bąk, współautor wystawy, przypomniał, że wywłaszczenia nie były konieczne. - Możliwe było utworzenie parku bez przemocy. Możliwe było dobrowolne pozyskiwanie przez park, przez skarb państwa gruntów na terenie Tatr. Ale w czasach PRL nie liczono się z prostym człowiekiem. Wywłaszczono w Tatrach sześć tysięcy ludzi. To jest skala, która w innych regionach Polski nie miała miejsca - opowiadał.

Dodał, że wówczas górale mieli wybór - albo godzisz się na sprzedaż, albo cię wywłaszczany. Niektórzy się godzili uznając, że lepsze jakiś grosz, niż nic. Za ziemię płacono jednak marnie. - W 1964 roku właściciele Hali Gąsienicowej otrzymali dwadzieścia dwa grosze za metr kwadratowy. To było wtedy równowartość mniej więcej bułki wodnej - wyjaśniał.

W otwarciu wystawy wzięła udział Paulina Hennig-Kloska - minister klimatu i środowiska. Podkreśliła, że parki narodowe muszą powstawać w zgodzie społecznej.

- Tatry to nie tylko przyroda. Tatry to ludzie i przyroda. Musi być zgoda między tymi niezwykłymi dwoma wartościami. Bo przyroda, mając poparcie lokalnej społeczności, jest najsilniejsza, najbardziej wartościowa - zaznaczyła.

Wystawa "To nom jesce w dusy gro" to nie tylko przypomnienie. To akt odwagi. To próba zrozumienia. To gest wobec tych, którym zabrano głos. - Każdy czas jest dobry, żeby mówić prawdę. Poznajcie prawdę. Prawda was wyzwoli - zakończył Piotr Bąk.