Zapomniany skarb polskich sadów: Ułęgałka - owoc, który odmładza i poprawia trawienie
Dawniej powszechna i pospolita obecnie zapomniana ulęgałka to nasze rodzime drzewo, którego niepozorne małe owoce obfitują w wiele składników odżywczych.
Zapomniane dzikie owoce. Jak wygląda gruszka ulęgałka?
Ulęgałka, a tak właściwie grusza polna, grusza dzika lub właśnie gruszka ulęgałka (łac. pyrus pyraster), a pospolicie gniłka lub pierdziołka to drzewo z rodziny różowatych. Uważana jest za przodkinię gruszy pospolitej, domowej lub uprawnej (pyrus communis) oraz nasze rodzime, polskie drzewo. Występuje od Europy Zachodniej po Kaukaz. Jako krzew osiąga 3-4 metry wysokości, a jako drzewo dorasta do 20 metrów. Jej gałęzie w przeciwieństwie do formy uprawnej, mają kolce.
Dawniej pospolicie występująca na polnych miedzach oddzielała graniczące ze sobą działki i dawała cień pracującym na polach w pocie czoła rolnikom. Ulęgałka nie ma specjalnych wymagań co do gleby, rośnie nawet na suchych terenach (z wyjątkiem kwaśnych), potrzebuje tylko dużo światła, dlatego zwykle spotyka się ją na otwartych przestrzeniach takich jak właśnie pola uprawne. Jest mrozoodporna i długowieczna, żyje do ok. 150, a nawet 200 lat.
Czytaj też: Na trawienie, pracę serca i tarczycy. Zrób ten naturalny lek właśnie teraz. Smaczna i zdrowa nalewka z ulęgałek idealna na jesień i zimę
Kwitnie od kwietnia do maja, a owoce dojrzewają późnym latem do wczesnej jesieni. Owocuje bardzo obficie, a setki małych okrągłych (!) gruszek ulęgałek o wielkości od 1 cm do 4 cm ścielą się niczym dywan pod drzewem. Owoce ulęgałki mają kolor od zielonego do żółtego, czasami czerwony, lub z czerwonym rumieńcem. Dojrzałe ulęgałki nadające się do spożycia są koloru brązowawożółtego.
Ulęgałka ma wiele właściwości leczniczych. Odmładza, wspomaga trawienie i odchudzanie
Owoce ulęgałki nie nadają się do jedzenia prosto z drzewa, bo są twarde i cierpkie, a ich miąższ ma grudkowatą strukturę. Jednak, gdy dojrzeją, spadną i poleżą pod drzewem w jesiennym słońcu nabierają miękkości i słodyczy, stąd też ich nazwa, ponieważ muszą się uleżeć, "ulegnąć". Znane jest też przysłowie: "Przebierać jak w ulęgałkach", które oznacza kogoś bardzo wybrednego, kto ma wiele możliwości do wyboru i nie może się zdecydować, bo szuka najlepszej.
Gruszki zawierają witaminy A, C, z grupy B i PP oraz składniki mineralne takie jak magnez, potas, fosfor, sód, wapń, miedź, żelazo oraz jod i bor. Ulęgałki mają także w swoim składzie kwasy owocowe (jabłkowy, cytrynowy).
Ulęgałki są niskokaloryczne: 100 g owoców to ok. 60 kcal, a ich IG wynosi 30. Dojrzałe gruszki mają jednak sporo cukru, dlatego na ich spożywanie powinny uważać osoby z cukrzycą, insulinoopornością oraz nadwagą.
Dawniej odwar z gruszek stosowany był w łagodzeniu gorączki, obniżaniu ciśnienia, a także jako lek przy biegunce i kamicy nerkowej. Wspomagał też trawienie i przyspieszał gojenie ran.
Ze względu na to, że ulęgałki są lekkostrawne oraz bogate w błonnik usprawniają trawienie, wspomagają pracę jelit i oczyszczają je, ułatwiają zrobienie kupy i zapobiegają biegunkom. Natomiast zawarty w nich potas wpływa korzystnie na pracę serca, mięśni oraz układu krążenia. Może też pomagać w obniżaniu ciśnienia krwi.
Z kolei zawartość takich składników jak jod czy bor, które są rzadko spotykane w owocach korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu hormonalnego i tarczycy. Bor wspiera natomiast działanie układu nerwowego.
W ulęgałkach znajdziesz także mnóstwo antyoksydantów, które neutralizują działanie wolnych rodników odpowiedzialnych za niszczenie komórek. Dzięki temu jedzenie gruszek wspomaga procesy odnowy komórek, poprawia wygląd skóry i odmładza, a także zmniejsza stany zapalne w organizmie.
Co można zrobić z gruszki ulęgałki? Nie tylko kompot wigilijny
Kiedyś gruszki ulęgałki były ogólnodostępne, leżały na polach i podwórkach, drzewa nie miały specjalnych wymagań, więc nie potrzebowały żadnej pielęgnacji, rosły nawet w trudnych warunkach i na nieurodzajnych glebach. Ulęgałki ze względu na pospolite występowanie były wykorzystywane niemal do każdego dania, szczególnie w ubogich wiejskich domostwach, gdzie ludzie często doświadczali biedy i głodu.
Jedzono je więc na surowo, gotowano z nich zupy na słono i na słodko, przygotowywano dżemy, marmolady, soki, kompoty, a także ocet, nalewki i wina z dodatkiem innych owoców.
Obecnie oprócz tego można stosować je jako dodatki do naleśników, owsianek, placków, ciast czy koktajli owocowych i warzywnych. Możesz je dodawać nawet do kanapek czy sosów do mięs, a także piec, gotować, suszyć, mrozić, kisić lub marynować w occie. Do tej pory najbardziej znane zastosowanie ulęgałek, które obecnie wypierają gruszki pospolite, to suszone ulęgałki jako składnik wigilijnego kompotu z suszu.
