Zastrzyk Zdrowia. "Ortopedia w Polsce rozwija się bardzo dynamicznie" mówi dr Mateusz Gruca

Dr Mateusz Gruca jest specjalistą w zakresie chirurgii ortopedyczno-urazowej, onkologicznej i rekonstrukcyjnej. Pracuje w Klinicznym Oddziale Chirurgii Ortopedyczno-Urazowej, Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym Św. Barbary w Sosnowcu. Jego doświadczenie obejmuje leczenie schorzeń kręgosłupa, w tym nowoczesne metody chirurgiczne i małoinwazyjne. W pracy kładzie duży nacisk na rehabilitację oraz kompleksowe podejście do leczenia pacjentów z dolegliwościami układu ruchu.

Mówi się, że ból kręgosłupa to najczęstsza dolegliwość cywilizacyjna. Czy możemy mówić o epidemii?

O epidemii raczej nie. WHO i wiele towarzystw ortopedycznych używa określenia "globalny problem zdrowotny" zamiast "epidemia", ponieważ skala zjawiska jest ogromna, ale to nie choroba zakaźna. Takie dolegliwości bólowe towarzyszą ludziom od lat, zarówno młodszym, jak i starszym. U osób młodych problemy te związane są z pracą i postępem. Dzisiejszy tryb pracy w wielu zawodach bardzo często wiąże się z siedzeniem przy komputerze.

Przyczyną jest również brak ergonomii, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowe wzorce ruchowe, przeciążenia sportowe, np. u młodzieży trenującej wyczynowo. U osób starszych bóle kręgosłupa są bardzo często związane z postępem choroby zwyrodnieniowej, która może dotyczyć zarówno stawów kolanowych, biodrowych - o których wszyscy myślą - ale również stawów kręgosłupa, które także zaczynają boleć w pewnym wieku.

Z jakimi dolegliwościami kręgosłupa pacjenci najczęściej trafiają do Pana gabinetu?

Musimy podzielić pacjentów na młodszych, których jest coraz więcej, i starszych. Młodsze osoby zgłaszają głównie dolegliwości bólowe promieniujące od kręgosłupa do którejś z kończyn. Jest to najczęściej związane ze zmianami w krążku międzykręgowym. Zmiany te powodują ucisk na nerwy i w konsekwencji bóle kończyny dolnej. Druga grupa to osoby, które latami zmagają się z dolegliwościami. Ci pacjenci doznają bólu głównie samego kręgosłupa, rzadziej mówią o promieniowaniu do nóg. Dolegliwości te sprawiają, że pacjent czasami nie jest w stanie przejść dłuższego dystansu, bo zaczynają boleć go nogi. To stan, który może wymagać nawet leczenia operacyjnego.

W jakim momencie ból kręgosłupa powinien nas zaniepokoić i powinniśmy udać się do lekarza?
Zawsze powinny niepokoić dolegliwości bólowe, które nie ustępują po odpoczynku, po zastosowaniu słabszych leków dostępnych bez recepty i utrzymują się przez dłuższy czas. Są pacjenci, którzy wytrzymują miesiąc z takimi problemami bólowymi, ale są i tacy, którzy zgłaszają się do nas po dwóch tygodniach. Każdy ma swój własny próg bólu. Jeżeli ktoś uzna, że mimo stosowania leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty i odpoczynku dolegliwości się utrzymują, wtedy powinien zgłosić się do lekarza.

Jak duże znaczenie w rozwoju choroby kręgosłupa ma nasz styl życia, praca, waga, zdrowy tryb życia?
Dla narządu ruchu, naszych stawów, wszystkie te działania, które propagujemy, jak bieganie i ruch, są korzystne dla zdrowia. Jeżeli będziemy prowadzić siedzący tryb życia, a praca będzie wymagała przebywania w jednostajnej pozycji, dolegliwości, o których mówimy, będą się dodatkowo nasilać. Ważną kwestią jest problem otyłości. Zaczyna się o tym już mówić w Polsce, a w Stanach Zjednoczonych jest to bardzo popularny temat.

Z pewnością możemy powiedzieć, że otyłość, nadwaga i zaburzenia masy ciała w przyszłości będą skutkowały dużymi problemami z kręgosłupem. To także utrudni nam terapię. Osoby otyłe znacznie trudniej leczy się operacyjnie, ponieważ dostęp do pola operacyjnego jest utrudniony przez nadmiar tkanki tłuszczowej.

W jakim wieku najczęściej chorujemy na kręgosłup?
Mamy pacjentów w różnym wieku - są osoby starsze, młodzi dorośli, dzieci. Leczę pacjentów 18-letnich z przepukliną jądra miażdżystego, czyli z tzw. dyskiem, a także osoby po osiemdziesiątce, które na skutek upadku łamią kręgosłup lub mają już tak duże zmiany zwyrodnieniowe, że wymagają leczenia operacyjnego. Największą grupą są pacjenci po pięćdziesiątym roku życia - to właśnie ich jest najwięcej.

Jakie badania są podstawą diagnostyki kręgosłupa? Od czego się zaczyna?
Podstawowym badaniem diagnostycznym kręgosłupa i całego narządu ruchu jest od lat niezmiennie badanie rentgenowskie. W dzisiejszych czasach mamy dodatkowe możliwości jak badania tomografii komputerowej, a zwłaszcza rezonansu magnetycznego. RTG ocenia głównie kości i ustawienie kręgosłupa, nie pokazuje krążków międzykręgowych.

Rezonans magnetyczny jest złotym standardem w diagnostyce ucisku struktur nerwowych. Pozwala nam zdiagnozować ucisk na struktury nerwowe. Daje to najpełniejszy obraz stanu kręgosłupa. Tomografia komputerowa jest przydatna szczególnie przy złamaniach i zmianach kostnych.

Czy każdy ból kręgosłupa to od razu "dysk"? Jak rozpoznać źródło bólu?
Wypadnięcie dysku powoduje ucisk na strukturę nerwową, którą jest korzeń nerwowy. To prowadzi do promieniowania bólu do kończyny dolnej. Pacjenci zwykle nazywają to rwą kulszową. W przypadku choroby kręgosłupa rwa kulszowa jest objawem, ale może też być oddzielną chorobą, czyli zapaleniem nerwu. Jeżeli mamy dolegliwości bólowe kręgosłupa, które promieniują od pośladka do nogi, możemy mówić o komponentach dyskowych.

Natomiast same bóle mechaniczne, pojawiające się przy ruchu, wstawaniu czy zmianie pozycji, są bardziej związane ze stawami. Po pięćdziesiątym roku życia wszystkie dolegliwości bólowe są już połączone. Mamy komponenty zarówno neurologiczne związane z dyskiem, jak i zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa.

W jakich przypadkach nie ma już odwrotu od leczenia operacyjnego?
Operacja staje się konieczna, gdy wyczerpią się wszystkie możliwe terapie nieinwazyjne. Myślę tu o podawaniu leków, wykonywaniu blokad. Jeżeli dolegliwości nie ustają i nasilają się, wtedy najczęściej pacjenci decydują się na operację. W groźniejszych przypadkach, gdy nagle nasilą się objawy neurologiczne, takie jak niedowład kończyny, powinniśmy zdecydować się na jak najszybszy zabieg. Takimi "czerwonymi flagami" są także ból z towarzyszącym osłabieniem siły mięśniowej, utrata kontroli nad oddawaniem moczu i stolca, nagły niedowład - to wszystko wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Jak wygląda dzisiaj nowoczesna operacja kręgosłupa? Pacjenci cały czas się boją tego właśnie zabiegu...
Dziś mamy coraz więcej możliwości. Zabiegi małoinwazyjne stają się coraz powszechniejsze. Mamy metody małoinwazyjnego leczenia przepukliny dysków za pomocą endoskopii, które wymagają bardzo małego dostępu. Pacjent na drugi dzień po operacji wychodzi ze szpitala i czuje się dobrze. Stosujemy także zabiegi przezskórne, takie jak nukleoplastyka czy discektomia endoskopowa. Do praktyki wchodzą coraz nowocześniejsze urządzenia, które pomagają nam w zabiegach, jak mikroskopy endoskopowe oraz technologie wspomagające, takie jak nawigacja śródoperacyjna czy robotyka.

Stare, klasyczne metody zabiegowe, jak wkręcanie śrub, również wciąż stosujemy, ale zmieniły się techniki operacyjne. Zabiegi możemy wykonywać z bardzo małych nacięć.

Jakie są realne szanse na pełen powrót do zdrowia po zabiegu? Od czego to zależy?
Jestem zawsze szczery wobec pacjentów. Udany zabieg operacyjny nie cofnie naszej sprawności do za czasów młodości. Musimy zdawać sobie sprawę, że operując kręgosłup, usuwając wypadnięty dysk czy stabilizujące kręgosłup zmieniamy biomechanikę. Nie ma szans żeby było idealnie, jednak myślę, że 90% pacjentów uważa, że po operacji jest lepiej, niż przed, że to była bardzo dobra decyzja.

Jaką rolę w leczeniu kręgosłupa, zarówno przed operacją jak i po operacji odgrywa rehabilitacja?
Jest bardzo ważna. Fizjoterapia jest podstawą leczenia schorzeń kręgosłupa. Badania wskazują, że nawet 90% schorzeń kręgosłupa można wyleczyć dzięki takim zabiegom. Działaniami fizjoterapeutycznymi można spowodować, że objawy chorego kręgosłupa nie będą nam przeszkadzały w życiu codziennym. Dobry fizjoterapeuta jest w stanie pomóc wielu pacjentom. Fizjoterapia może przesunąć o kilka lat zabieg operacyjny. Podobnie, po zabiegu jest bardzo ważna. To podstawa, żeby nauczyć się jak żyć ze zoperowanym kręgosłupem i jak zachowywać się, żeby plecy nie bolały.

Jakie znaczenie w leczeniu kręgosłupa ma farmakoterapia, blokady?
Leczenie farmakologiczne jest podstawą. Często stosuje się je w połączeniu z fizjoterapią. Pierwszy etap leczenia najczęściej bywa na tyle skuteczny, że pacjent wraca do normalności. To jednak choroba na całe życie. Jeżeli mamy zmiany dyskopatyczne, to te zmiany będą nam towarzyszyć niestety do końca. Jak intensywne będą, zależy już od nas - od naszego stylu życia, tego, czy dbamy o siebie, czy słuchamy zaleceń naszych fizjoterapeutów i lekarzy.

Jakie błędy najczęściej popełniają pacjenci z chorym kręgosłupem?
Jeżeli mamy dolegliwości bólowe, najczęściej ćwiczymy i słuchamy fizjoterapeuty, ale kiedy ból ustępuje, zwykle przestajemy dbać o siebie, przestajemy się ruszać, rehabilitować. A rehabilitacja to tak naprawdę zdrowy tryb życia. To ruch, pływanie, spacery. Ważny jest sam kręgosłup, ale także pozostałe stawy - biodrowe, kolanowe. Jako ortopeda mam dość styczność ze wszystkimi chorobami stawów i tak naprawdę zdrowy tryb życia, utrzymanie pewnego poziomu aktywności fizycznej, jest konieczne, byśmy czuli się dobrze i żyli bez bólu.

Jak jest dostępność nowoczesnych metod leczenia kręgosłupa w naszym kraju?
Ortopedia w Polsce rozwija się bardzo dynamicznie. Co roku, jesienią, odbywa się zjazd Polskiego Towarzystwa Chirurgii Kręgosłupa, które prężnie się rozwija i pozwala młodym lekarzom szkolić się, rozwijać, poznawać nowe techniki leczenia. Uważam, że ortopedia w Polsce stoi na bardzo wysokim poziomie, a ten poziom wciąż rośnie.

Patronem cyklu wideo "Zastrzyk Zdrowia" jest Marszałek Województwa Śląskiego Wojciech Saługa.