Zły interes, wielki upadek. Historia średniowiecznego biznesmena

Jeronimo di Santo Stefano wyruszył do Indii ze swoim wspólnikiem Jeronimem Adornem z prostym – jak im się wydawało – i mającym przynieść spore zyski zamiarem: kupić w Kairze korale i inne towary, sprzedać je w Indiach i nabyć miejscowe artykuły, by sprzedać je w Europie.

Obaj dotarli do Indii w wątłej dżalbie, małej łodzi skleconej ze starych, powiązanych sznurami desek, z bawełnianymi żaglami. Rejs z Al-Kusajru na egipskim wybrzeżu Morza Czerwonego do Wybrzeża Malabarskiego zajął im 25 dni.

Początkowo wszystko układało się dobrze – w okolicach Kalikatu trafili do mieszkających tam chrześcijan. Dowiedzieli się od nich o drzewach pieprzowych, korzeniach imbiru i palmach kokosowych. Widzieli pobożność miejscowej ludności czczącej krowy, słońce czy małe, domowej roboty idole. Podekscytowały ich wiadomości o miejscowych zwyczajach małżeńskich, o tym, że każda dama mogła mieć siedmiu lub ośmiu mężów i że żaden mężczyzna nie chciał poślubić dziewicy!

Potem włoscy kupcy popłynęli na Sri Lankę i ze zdumieniem przecierali oczy na widok obfitości bardzo poszukiwanych w Europie towarów. Rosły tam drzewa cynamonowe, wszędzie skrzyły się drogie kamienie – granaty, hiacynty, kocie oczy.

Po powrocie do Indii dwaj Jeronimowie zobaczyli na Wybrzeżu Koromandelskim piękne czerwone drewno sandałowe, idealne do budowy ślicznych domów. Po siedmiu miesiącach wędrowania po tym regionie postanowili w końcu sprzedać swój towar. W tym celu wyruszyli do krainy zwanej Awa (leżącej w północnej i środkowej części dzisiejszej Mjanmy), gdzie, jak słyszeli, można było kupić wspaniałe rubiny.

Ale wojna, która tam wybuchła, pomieszała im szyki, wiec zmienili plany, udając się do Pegu w buddyjskim królestwie, które określili mianem "Dolnych Indii". Tam sprawy zaczęły iść źle.

Dogadali się z władcą Pegu, że dostaną za swoje towary 2 tysiące dukatów. Wszystko zrozumieli i dobili targu, ale władca nie spieszył się z zapłatą. Codziennie chodzili na jego dwór i prosili o należne im pieniądze, coraz bardziej ubożejąc, niedojadając i cierpiąc na zmianę z powodu upału i zimna.

Niestety, po 55 dniach Adorno zmarł; nigdy nie był twardym człowiekiem i te udręki go wykończyły. Stało się to 27 stycznia 1496 roku i nie było przy tym nawet księdza, który udzieliłby mu ostatniego namaszczenia.

Jeronimo di Santo Stefano pogrzebał druha na terenie zrujnowanego kościoła, w opuszczonym miejscu, którego "nikt nie odwiedzał". Stale go opłakiwał i modlił się o spokój jego duszy. Myślał, że on też może umrzeć, ale doszedł do siebie, gdy władca Pegu w końcu mu zapłacił.

Jeronimo później popłynął dalej, po czym znalazł się m.in. na Sumatrze, skuszony jej jedwabiami, żywicami i przyprawami. Tutaj podróżnika spotkały kolejne niepowodzenia: dużą część jego majątku skonfiskowano, gdyż miejscowy władca orzekł, że był własnością Adorna, który zmarł na jego ziemi.

Nieszczęśnik po tym wszystkim popłynął najpierw do Khambatu w Gudżaracie, gdzie sprzedał wszystko, co mu zostało, i kupił jedwab i żywicę z zamiarem ich sprzedaży w Genui.

Następnie Stefano popłynął na południe, ku porośniętym palmami brzegom Malediwów. Ten archipelag składający się z kilku tysięcy koralowych atoli rozrzuconych na kobaltowym morzu był wówczas muzułmańskim sułtanatem i ruchliwym skrzyżowaniem szlaków prowadzących z Jawy i Sumatry do Indii, Adenu i Ormuzu. Eksportowano stamtąd ambrę, szylkret i liny z włókien kokosowych, ale handlowano również przyprawami i kamieniami szlachetnymi oraz chińskim jedwabiem i porcelaną.

Zła pogoda zmusiła Jeronima do spędzenia na Malediwach pół roku pośród, jak napisał, "czarnych i nagich, ale zdrowych i uprzejmych, tubylców żywiących się rybami i importowanym ryżem.

W końcu, gdy warunki pogodowe poprawiły się, Jeronimo popłynął dalej, ale po zaledwie ośmiu dniach jego mały statek nabrał wody. Było jej tyle, że nie dało się jej wylać, i drobna łupina zatonęła, a z nią część załogi. Jeronimo całą noc dryfował po desce, rozpaczliwie modląc się o boskie zmiłowanie.

Wreszcie rano nadszedł ratunek – wyłowił go inny statek. Jeronimo znalazł się z powrotem w Khambacie. Ostatecznie wyruszył na zachód z karawaną ormiańskich i perskich kupców. W drodze zostali "napadnięci i ograbieni", ale udało mu się dotrzeć do osmańskiego portu Trypolis nad Morzem Śródziemnym. Genueńczycy nawiązali przyjazne stosunki z Turkami, dzięki czemu powstała tam ich faktoria.

Jeronimo wysłał z Trypolisu list do swojego przyjaciela Giovana Jacoba Mainera, w którym opisał swoje perypetie. Ewidentnie niewiele albo zgoła nic nie zarobił na swojej podróży. Takich przypadków było w średniowieczu zresztą więcej.

Niniejszy artykuł stanowi fragment książki prof. Anthonego Bale’a Przewodnik średniowiecznego obieżyświata. Świat w oczach ludzi średniowiecza, wydanej nakładem wydawnictwa Rebis (Poznań 2024).