Alarmujące dane: co piąte dziecko potrzebuje pomocy psychiatrycznej. Miejsc przybywa, ale wciąż jest ich za mało

W Polsce funkcjonuje obecnie trójstopniowy system opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży - od ośrodków środowiskowych, przez poradnie i oddziały dziennego pobytu, aż po szpitalne oddziały psychiatryczne. Jak podkreśla krajowa konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, dr n. med. Aleksandra Lewandowska, liczba miejsc oferujących pomoc psychologiczną i psychiatryczną systematycznie rośnie na każdym z tych poziomów. Niestety, wszystkie szybko zapełniają się młodymi pacjentami.

- W całej Polsce mamy ponad 500 podmiotów opieki środowiskowej. Takie placówki działają już praktycznie w każdym powiecie, w niektórych - tych większych - uruchomiono ich więcej niż jedną. Rośnie też liczba oddziałów dziennych i poradni zdrowia psychicznego. W miarę potrzeb zwiększa się liczbę miejsc w oddziałach stacjonarnych, m.in. na początku tego roku powstał kolejny oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie - podkreśliła w rozmowie z PAP dr Lewandowska.

Choć system opieki psychiatrycznej dla najmłodszych się rozbudowuje, równocześnie pogarsza się kondycja psychiczna dzieci i nastolatków - zjawisko to obserwowane jest nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Jak przypomniała dr Lewandowska, dane Światowej Organizacji Zdrowia pokazują, że w ubiegłym roku z kryzysem psychicznym mierzyła się co siódma osoba niepełnoletnia.

- W tym roku jest to już co piąte dziecko i co piąty nastolatek, więc to nie są optymistyczne dane. Zastanawiam się, jak będzie kształtował się 2025 rok w odniesieniu do zachowań samobójczych, bo w ciągu poprzednich dwóch lat na szczęście udało się nam zatrzymać ich skokowy wzrost, chociaż ta liczba nadal jest absolutnie alarmująca - dodała ekspertka.

Z informacji napływających do krajowej konsultant od wojewódzkich konsultantów i kierowników placówek medycznych - zarówno pierwszego, jak i drugiego poziomu referencyjnego - wynika, że w każdej nowo otwieranej jednostce kalendarze specjalistów błyskawicznie się zapełniają.

- Pomimo prężnie rozwijającej się opieki środowiskowej, w czasie roku szkolnego absolutnie nie ma oddziału w szpitalu, w którym liczba hospitalizowanych pacjentów nie przekraczałaby kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. W niektórych oddziałach przyjmuje się dwukrotnie więcej pacjentów niż wynosi liczba zakontraktowanych miejsc - zaznaczyła.

Zdaniem dr Lewandowskiej, w Polsce wciąż brakuje skutecznej profilaktyki zaburzeń psychicznych, która powinna stanowić fundament całego systemu opieki psychiatrycznej nad dziećmi i młodzieżą. Chodzi o działania zwiększające świadomość społeczną w zakresie zdrowia psychicznego oraz wyposażanie młodych ludzi w kompetencje potrzebne do radzenia sobie z emocjami, budowania relacji i szukania pomocy.

- Jako środowisko liczyliśmy, że narzędziem profilaktyki uniwersalnej będzie nowy przedmiot - edukacja zdrowotna. Ale ponieważ jest to przedmiot fakultatywny, więc o profilaktyce uniwersalnej nie ma już mowy i niestety obawiamy się, że właśnie ta grupa dzieci i nastolatków, która najbardziej wymagałaby wsparcia i rozwijania wspomnianych kompetencji, została z edukacji zdrowotnej wypisana przez rodziców - dodała.

Ekspertka zwróciła uwagę, że obserwowany w ostatnich latach kryzys zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży ma ścisły związek z pogarszającymi się relacjami międzyludzkimi i coraz częstszym zjawiskiem wypalenia rodzicielskiego. To problem, z którym mierzą się wszystkie kraje Unii Europejskiej. Eksperci szukają rozwiązań, jak zaangażować rodziców do wspierania swoich dzieci, budowania u nich świadomości dotyczącej zdrowia i zachęcić ich do wzmacniania kompetencji w tym obszarze.

- Bardzo brakuje nam współpracy międzyresortowej dotyczącej opieki nad dzieckiem, nastolatkiem, który wymaga specjalistycznej interwencji. Konieczne wydaje mi się powołanie zespołu, który zająłby się opracowaniem ścieżki opieki nad dzieckiem, bo nie wszystko musi się odbywać po stronie resortu zdrowia. Duża część działań pomocowych, czy terapeutycznych, może się odbywać w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, czy na terenie szkoły. To jednak niemożliwe, jeśli nie wypracujemy drogi postępowania uwzględniającej i zasoby kadrowe i podział zadań pomiędzy poszczególnymi resortami - podkreśliła dr Lewandowska.

Przypomniała, że żłobki i przedszkola podlegają Ministerstwu Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej, szkoły - Ministerstwu Edukacji Narodowej, a poradnie i szpitale - resortowi zdrowia. Jej zdaniem w działaniach na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży konieczne byłoby również włączenie Ministerstwa Cyfryzacji oraz resortu sprawiedliwości.

Wśród problemów wymagających zmian legislacyjnych dr Lewandowska wymieniła m.in. przedłużające się hospitalizacje z powodu braku miejsc w pieczy zastępczej czy przeciągające się postępowania sądowe dotyczące opieki nad dziećmi. Skrytykowała także ustawę o wspieraniu resocjalizacji nieletnich, która - jej zdaniem - zawiera błędne zapisy prowadzące do łamania praw najmłodszych.

- Mówimy tu o zmianach na poziomie legislacyjnym i to nie tylko w jednej ustawie. Nadal np. nie mamy możliwości przekazywania sobie danych, możliwości widzenia ścieżki opieki nad pacjentem. Jeśli rodzic nie przekaże mi informacji o dziecku, to nawet jako lekarz nie mogę sprawdzić, jak często korzysta ono z opieki w POZ, czy miało wykonywane szczepienia, itp. Nie wiem, czy było ono już poddane procesowi diagnozy np. w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Tu jest wiele do zrobienia, a są to bardzo ważne, fundamentalne zagadnienia - wyjaśniła.

Jak przypomniała, środowisko psychiatryczne przez kilka lat pracowało nad nowelizacją ustawy, która umożliwiałaby młodzieży od 13. roku życia korzystanie z konsultacji psychologicznej bez zgody opiekuna. Odesłanie ustawy do Trybunału Konstytucyjnego było jedną z ostatnich decyzji byłego prezydenta Andrzeja Dudy.

- Chodziło o pomoc tym dzieciakom, które są narażone na przemoc ze strony swoich bliskich, albo takich, których bliscy nie widzą ich cierpienia i potrzeby szukania specjalistycznego wsparcia. Mam nadzieję, że odpowiednie zapisy znajdą się w nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego - przekazała dr Lewandowska.

Ekspertka dodała, że specjaliści postulują także doprecyzowanie art. 50 ustawy, tak aby w uzasadnionych sytuacjach klinicznych osoby pracujące w systemie ochrony zdrowia psychicznego mogły przekazywać niezbędne informacje psychologom i pedagogom szkolnym, którzy udzielają pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

- Celem tej zmiany jest umożliwienie skutecznej współpracy między systemem ochrony zdrowia psychicznego a systemem edukacji, bez naruszania zasady poszanowania prywatności pacjenta, a jednocześnie z zachowaniem ciągłości i skuteczności wsparcia dziecka - zaznaczyła.