Egzemplarz Konstytucji 3 Maja w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej UAM. Skarb narodowy z burzliwą historią
W rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przypomina o wyjątkowym eksponacie przechowywanym w Bibliotece Uniwersyteckiej – oryginalnym egzemplarzu Ustawy Rządowej z 1791 roku. Dokument, będący jednym z najważniejszych symboli polskiego dziedzictwa politycznego i prawnego, ma niezwykłą historię, która łączy losy rodzin szlacheckich, historyków i kolekcjonerów książek.
– Materiały biblioteczne mieszczące się w Oddziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu kryją w sobie wiele cennych i niezwykle interesujących eksponatów o bogatej historii. Jednym z tych obiektów jest egzemplarz Ustawy Rządowej z 3 Maja 1791 roku, powszechnie znanej jako Konstytucja 3 Maja – mówi Jakub Łukaszewski z Pracowni Starych Druków BU UAM.
Jak wyjaśnia badacz, dokument ten pierwotnie należał do rodziny Mikorskich ze Słubic w ówczesnym powiecie gostynińskim. Józef Andrzej Mikorski – współzałożyciel Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej – był jego pierwszym znanym właścicielem. Po jego śmierci, w 1793 roku, dokument trafił do zbiorów Potockich z Wilanowa. Tam, w jednej z największych ówczesnych bibliotek magnackich, stał się częścią bogatego księgozbioru.
W XIX wieku egzemplarz Konstytucji znalazł się w rękach warszawskiego historyka Teodora Wierzbowskiego, który w trudnej sytuacji finansowej sprzedał część swojego księgozbioru – w tym również tę unikalną publikację – do Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
W zbiorach Biblioteki znajdują się także inne wartościowe druki związane z pamięcią o Konstytucji 3 Maja. Należy do nich m.in. rzadki, anonimowy utwór pt. Dzień 3 Maja, przypisywany Antoniemu Siarczyńskiemu – historykowi i duchownemu. Egzemplarz, który obecnie znajduje się w BU UAM, wcześniej należał do braci Antoniego i Feliksa Wagów – znanych uczonych pochodzących z Grabowa pod Łomżą. Książkę, z ich odręcznymi wpisami, biblioteka nabyła kilkanaście lat temu na aukcji antykwarycznej.
Ważną częścią zbiorów są również polonika z XIX wieku, pochodzące z księgozbioru Towarzystwa Historycznego Prowincji Poznańskiej (Historische Gesellschaft für die Provinz Posen), utworzonego przez niemieckich archiwistów w 1885 roku. Jak wyjaśnia Łukaszewski, "w jego zbiorach znajdowały się również liczne wydawnictwa poświęcone Konstytucji 3 Maja". Po likwidacji Towarzystwa materiały trafiły do Biblioteki Cesarza Wilhelma w Poznaniu, która w 1919 roku została przekształcona w Bibliotekę Uniwersytecką.
Na uwagę zasługują również zasoby pochodzące z prywatnej biblioteki Erazma Majewskiego, pioniera archeologii warszawskiej. Dzięki staraniom prof. Józefa Kostrzewskiego, część jego księgozbioru – liczącego kilkaset woluminów – została przekazana BU UAM w 1922 roku. Kolekcja zawiera cenne stare druki, rękopisy oraz publikacje z zakresu nauk humanistycznych i przyrodniczych.
Zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej UAM nie tylko dokumentują dzieje jednego z najważniejszych aktów prawnych w historii Polski, ale także świadczą o roli, jaką instytucje naukowe odgrywają w ochronie i popularyzacji dziedzictwa narodowego. Oryginalny egzemplarz Konstytucji 3 Maja przechowywany w Poznaniu to nie tylko relikt przeszłości, lecz żywy pomnik idei reformy, nowoczesności i patriotyzmu.
