Od Salomei Kruszelnickiej do Jennifer Holloway. Polskie inscenizacje "Salome" i interpretacje ról w dziele Richarda Straussa
Prapremiera „Salome” Richarda Straussa odbyła się 9 grudnia 1905 roku w Semperoper w Dreźnie. Dzieło szybko zaczęło pojawiać się na afiszach innych teatrów. W 1906 roku sięgnęła po nie mediolańska La Scala, a dyrygujący premierą legendarny dyrektor Arturo Toscanini powierzył przygotowanie partii tytułowej Salomei Kruszelnickiej.
Już w 1907 roku po „Salome” sięgnął Teatr Wielki w Warszawie. Spektakl wyreżyserował Józef Chodakowski, a połączonymi orkiestrami tego teatru i Filharmonii Narodowej zadyrygował Emil Nikolaus von Rezniček, austryjacki dyrygent czeskiego pochodzenia. Wykonawcami partii solowych byli: Józefina Szipanek (Salome), Aleksander Bandrowski (Herod), Helena Oleska (Herodiada), Konrad Zawiłowski (Jochanaan) i Tadeusz Łowczyński (Narraboth). Solo baletowe w „Tańcu Siedmiu Zasłon” wykonała Janina Rutkowska. Dziesiątym spektaklem (20 lutego 1908 roku) zadyrygował sam kompozytor.
W 1926 roku rolę Salome w Operze Lipsku pod batutą kompozytora wykonywała Maria Janowska. W podobnym okresie na scenie Opery Berlińskiej w roli Jochanaana triumfy święcił Konrad Zawiłowski. Z kolei w Operze Lwowskiej w 1924 roku partię tytułową współdzieliły Franciszka Platówna-Rotter i Liliana Zamorska, podczas gdy w roli Heroda partnerował im Ignacy Izydor Mann. W latach 30. XX wieku na scenie Civic Opera w Chicago w roli Jochanaana występował Jerzy Czaplicki.
„Salome” po raz drugi wystawiono w Warszawie w 1931 roku. Wówczas reżyserię spektaklu powierzono Franciszkowi Freszlowi, a kierownictwo muzyczne – Adamowi Dołżyckiemu. W rolach głównych wystąpili: Liliana Zamorska (Salome), Ignacy Dygas (Herod), Halina Leska (Herodiada), Eugeniusz Mossakowski (Jochanaan) i Adam Dobosz (Narraboth).
Na nagraniu „Salome” z Opery w Bazylei ze stycznia 1958 roku z Montserrat Caballé w partii tytułowej i pod batutą Silvia Varvisa rolę Heroda śpiewa Zbysław Woźniak (1906-1991), polski tenor wykształcony w Krakowie i Mediolanie, który następnie związał się z Operą w Bazylei (1938-1972), gdzie kreował takie role, jak Almaviva w „Cyruliku Sewilskim” Gioachina Rossiniego, Alfred w „Traviacie” i Książę w „Rigoletcie” Giuseppe Verdiego, Faust w operze Charlesa Gounoda, Hoffmann w dziele Jakuba Offenbacha, Stefan w „Strasznym Dworze” Stanisława Moniuszki czy tytułowy Peter Grimes w operze Benjamina Brittena.
Pierwszą polską powojenną inscenizację „Salome” przygotowano na scenie Teatru „Roma” w 1961 roku. Zespołami Opery Warszawskiej zadyrygował Mieczysław Mierzejewski, a spektakl wyreżyserował Austriak Josef Witt. Zagrano jedynie sześć spektakli, w których w rolach głównych występowali: Alicja Dankowska, Jadwiga Pietraszkiewicz (Salome), Wacław Domieniecki (Herod), Franciszka Denis-Słoniewska (Herodiada), Robert Młynarski, Marian Woźniczko (Jochanaan) i Jerzy Orłowski (Narraboth).
W 1970 roku w Royal Opera House w Londynie odbyła się premiera „Salome” z Grace Bumbry w roli tytułowej. Kierownictwo muzyczne objął Georg Solti, spektakl wyreżyserował August Everding, a scenografię zaprojektował polski artysta Andrzej Majewski. Spektakle w 1971 roku poprowadził Jerzy Semkow, który wcześniej dyrygował jeszcze premierą „Salome” w Det Kongelige Teater w Kopenhadze (1966).
Rutynowanym wykonawcą partii Narrabotha był tenor Wiesław Ochman. Pojawia się on na licznych nagraniach „Salome”: z Gwyneth Jones pod batutą Karla Böhma z zespołem Staatsoper w Hamburgu (Deutsche Grammophon, 1970), z Teresą Stratas i Wiedeńskimi Filharmonikami również pod batutą Karla Böhma (DG, 1974), z Hildegard Behrens i pod batutą Herberta von Karajana z Festiwalu w Salzburgu (EMI, 1977). Śpiewał także Narrabotha pod batutą Zubina Mehty czy Ferdinanda Leitnera, m. in. w Monachium czy Wiedniu.
W 1978 roku „Salome” pojawiła się na afiszu Opery Śląskiej w Bytomiu. Reżyserię powierzono Henrykowi Konwińskiemu, choreografowi bytomskiej sceny, a za pulpitem dyrygenckim stanął dyrektor Napoleon Siess. W rolach głównych obsadzono: Ewę Karaśkiewicz, Aleksandrę Leszczyńską (Salome), Oswalda Bugela, Bolesława Pawlusa (Herod), Eligię Kłosowską, Marię Ćwiakowską (Herodiada), Kazimierza Wolana, Franciszka Wołocha (Jochanaan), Józefa Homika, Henryka Grychnika (Narraboth). Solową partię baletową w „Tańcu siedmiu zasłon” wykonywały: Dobrosława Gutek, Elżbieta Mickiewicz i Joanna Pyka.
W 1983 roku w Grand-Théâtre w Genewie w roli Herodiady występowała Krystyna Szostek-Radkowa, w spektaklu w reżyserii francuskiego choreografa Maurice’a Béjart’a i pod batutą Horsta Steina; artystka wykonywała tę rolę także Teatro Colón w Buenos Aires. Od 1987 roku Wiesław Ochman wykonywał także rolę Heroda, m. in. w Houston, San Francisco czy Sewilli. W 1994 roku Herodiadą na scenach Lizbony i Strasburga była Wiera Baniewicz.
Na scenę warszawskiego Teatru Wielkiego „Salome” powróciła w 1993 roku. Nową inscenizację wyreżyserował Marek Weiss-Grzesiński, a kierownictwo muzyczne premiery objął Andrzej Straszyński. W roli tytułowej występowały Joanna Cortes, Ewa Iżykowska i Hasmik Papian. Tadeusz Kopacki, Roman Węgrzyn i Ryszard Wróblewski obsadzeni byli w roli Heroda, Wanda Bargiełowska-Bargeyllo, Maria Olkisz, Ryszarda Racewicz i Krystyna Szostek-Radkowa w roli Herodiady, Robert Dymowski, Wiesław Bednarek, Zbigniew Macias i Bogusław Szynalski w roli Jochanaana, a Bogusław Morka, Krzysztof Szmyt i Adam Zdunikowski w roli Narrabotha.
Ci sami realizatorzy (reżyser Marek Weiss-Grzesiński i dyrygent Andrzej Straszyński) przygotowali premierę „Salome” w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu w 1998 roku. W obsadzie znaleźli się: Ewa Iżykowska, Inna Dawidenko (Salome), Sylwester Kostecki, Michał Marzec, Paweł Wunder (Herod), Gabriela Klima, Wita Nikołajenko, Agnieszka Zwierko-Wiercioch (Herodiada), Zbigniew Macias, Igor Strunin, Bogusław Szynalski, Mikołaj Zalasiński (Jochanaan), Friebe Piotr, Radosław Rydlewski, Marek Szymański (Narraboth).
W 2004 roku „Salome” po raz trzeci w powojennej historii powróciła na afisz Teatru Wielkiego – Opery Narodowej. Tym razem inscenizację wyreżyserował Martin Otava, a kierownictwo muzyczne objął Jacek Kaspszyk. Zagrano jedynie 15 spektakli, a partie główne powierzono takim artystom, jak: Sylvie Valayre, Eilanie Lappalainen, Kelly Cae Hogan (Salome), Albert Dohmen, Laszlo Lukacs, Zbigniew Macias, Mikołaj Zalasiński (Jochanaan), Udo Holdorf, Paweł Wunder (Herod), Anna Lubańska, Stefania Toczyska (Herodiada), Adam Zdunikowski, Edmundas Seilius, Tomasz Krzysica (Narraboth).
W 2011 roku Marek Weiss po raz trzeci wyreżyserował „Salome”, tym razem w Państwowej Operze Batyckiej w Gdańsku, a za pulpitem dyrygenckim stanął José Maria Florêncio. W rolach głównych wystąpili: Katarzyna Hołysz (Salome), Paweł Wunder (Herod), Anna Lubańska (Herodiada), John Marcus Bindel (Jochanaan) i Paweł Skałuba (Narraboth).
Po raz ostatni „Salome” w Polsce można było usłyszeć w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w 2016 roku, kiedy to zaprezentowana została inscenizacja w reżyserii Mariusza Trelińskiego, powstała w koprodukcji z Národní Divadlo w Pradze. Zagrano jedynie sześć spektakli, w których w rolach głównych występowali: Erika Sunnegårdh i Alex Penda jako Salome, Jacek Laszczkowski jako Herod, Veronika Hajnová jako Herodiada, Jacek Strauch jako Jochanaan i Pavlo Tolstoy jako Narraboth; dyrygował Stefan Soltesz.
W 2011 roku w Staatsoper w Hamburgu w roli Jochanaana wystąpił Andrzej Dobber, pod batutą Simone Young i w inscenizacji w reżyserii Willy’ego Deckera. Rola ta jest również wizytówką Tomasza Koniecznego, który ma na swoim koncie występy w „Salome” na takich scenach i estradach, jak Nationaltheater Mannheim (2005/06), Wiener Staatsoper (2011, 2015, 2020, 2024, 2025), Deutsche Oper am Rhein (2013), Carnegie Hall z zespołem Wiener Philharmoniker (2014), Opernhaus Zürich (2023), Teatro alla Scala (2023), pod batutą takich dyrygentów, jak Frédéric Chaslin, Andris Nelsons, Simone Young, Alexander Soddy, Erik Nielsen, Axel Kober, Philippe Jordan, Yoel Gamzou. W kwietniu 2025 roku rolę Narrabotha włączył do swojego repertuaru tenor Piotr Buszewski. Występował w premierowych spektaklach „Salome” w The Metropolitan Opera w Nowym Jorku, w reżyserii Clausa Gutha i pod batutą Yannicka Nézet-Séguina.
11 i 13 lipca 2025 roku w Operze Leśnej w Sopocie wystawiona zostanie „Salome” Richarda Straussa w ramach III edycji Baltic Opera Festival. Nową inscenizację wyreżyseruje Romuald Wicza-Pokojski, scenografię zaprojektuje Boris Kudlička, a orkiestra Sinfonia Varsovia zagra pod batutą izraelsko-amerykańskiego dyrygenta Yoela Gamzou. W międzynarodowej obsadzie solistów znaleźli się: Salome – Jennifer Holloway, Herod – Gerhard Siegel, Herodiada – Claudia Mahnke, Jochanaan – Oleksandr Pushniak, Narraboth – Omer Kobiljak.
