Olkusz: Bazylika św. Andrzeja ma już 800 lat. Przetrwała podkopanie przez gwarków, pożary i inne nieszczęścia

Olkuska Bazylika Mniejsza pw. św. Andrzeja Apostoła jest wymieniana jako najważniejszy zabytek miasta. Jej najstarsza część, czyli prezbiterium, powstało w XIII wieku w stylu późnoromańskim. Za panowania Kazimierza Wielkiego, kościół został rozbudowany w stylu gotyckim. Przetrwała pożary i intensywne prace górnicze pod nią, choć inne budynki wokół zawaliły się. Przez te około 800 lat w jej murach modlili się przodkowie obecnych mieszkańców miasta. Zobaczcie zdjęcia kościoła sprzed 100 lat i kilka współczesnych.

Wirtualna Polska

Źródło zdjęć: © wikipedia | Kraków - moje miasto

Małgorzata Gleń

1 sierpnia 2025, 14:11

Bazylika św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu powstała na przełomie XIII i XIV wieku. Najstarszą częścią świątyni jest prezbiterium. Za czasów Kazimierza Wielkiego, kiedy miasto bardzo się rozrosło dzięki złożom srebra i ołowiu, została rozbudowana.

Zabytki wnętrza olkuskiej bazyliki

W renesansowym, głównym ołtarzu z początku XVII wieku, umieszczony jest obraz św. Andrzeja Apostoła - patrona kościoła.

Najstarszym zabytkiem jest gotycki poliptyk z XV wieku. Pamiątką po górniczej przeszłości miasta jest chrzcielnica wykonana pod koniec XVI wieku z olkuskiego ołowiu oraz okazały, półtorametrowej wysokości srebrny krzyż gwarków, podarowany w XVII wieku przez olkuskich górników.

Wnętrze kościoła zdobią nagrobki mieszczan z charakterystycznymi gmerkami i gotyckie stalle. Stojąca obok kościoła neogotycka dzwonnica została zbudowana na początku XX wieku.

Są tu też słynne renesansowe organy autorstwa Hansa Hummla z lat 1617-1623. Są to jedne z najstarszych w Europie organów zachowane w stopniu bliskim oryginalnemu.

Linia czasu kościoła z Olkusza wg. danych z parafii:

1184 - pierwszy historyczny zapis potwierdzający istnienie olkuskiej parafii;
1317 - pierwsza wzmianka o kościele św. Andrzeja;
1325 - poświadczony po raz pierwszy proboszcz Stanisław. Parafia olkuska wysyła świętopietrze o wysokości 5 florenów;
1451 - powstanie słynnego średniowiecznego poliptyku;
1584 - wielki pożar miasta i kościoła;
1594 - fundacja stall w prezbiterium;
1617 - początek budowy barokowych organów autorstwa Jana Hummla;
1620 - budowa kaplicy Amendziańskiej. W tym samym wieku dobudowano duży i mały przedsionek kościoła;
1623 - zakończenie tworzenia barokowych organów autorstwa Jana Hummla;
1631 - fundacja barokowej ambony z obrazem św. Jana Kantego przez proboszcza olkuskiego;
1646 - początek dewastacji kościoła robotami górniczymi;
1694 - zakończenie dewastacji kościoła robotami górniczymi;
1819 - utworzenie dekanatu olkuskiego;
1864 - pożar dzwonnicy i częściowo kościoła;
1903 - początki budowy nowej dzwonnicy wg projektu architekta Sławomira Odrzywolskiego;
1913 - zakończenie budowy nowej dzwonnicy;
04-05-1958 - Wyznawcy kościoła polsko-katolickiego z Bolesławia, po zezwoleniu wydanym przez władze powiatowe w Olkuszu, usiłują odprawić nabożeństwo pod krzyżem obok cmentarza grzebalnego. Dochodzi do zamieszek, katolicy nie dopuszczają, aby odbyło się nabożeństwo. Następują aresztowania ks. Kazimierza Biernackiego i kilku osób świeckich;
1973 - nawiedzenie kościoła przez Obraz Matki Bożej Częstochowskiej przy udziale Ks. Kard. Karola Wojtyły;
26-07-1985 - mianowanie na proboszcza ks. Stefana Rogula;
25-03-1992 - podział administracyjny Kościoła w Polsce - Olkusz zostaje przyłączony do diecezji Sosnowieckiej;
25-03-1997 - dekret biskupa sosnowieckiego erygujący Kapitułę Olkusko - Pilicką, a kościół św. Andrzeja Apostoła otrzymuje tytuł kolegiaty olkuskiej;
13-01-2002 - kościół uhonorowany tytułem Bazyliki Mniejszej p.w. św. Andrzeja Apostoła;
2010 - proboszczem parafii zostaje ks. Mieczysław Miarka;
2025 - proboszczem zostaje ks. Mariusz Karaś.