Uprzejmie donoszę na pana rolnika. Czas na porządki z fałszywymi oskarżeniami

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych zwrócił się do ministra rolnictwa z prośbą o interwencję w sprawie narastającej liczby anonimowych donosów na rolników. Wniosek ten, zainicjowany przez Podlaską Izbę Rolniczą, opisuje problem, który powoduje częste i uciążliwe kontrole.

Od kilku lat narastają konflikty między rolnikami a innymi mieszkańcami wsi, co ma negatywny wpływ na życie społeczne na terenach wiejskich i utrudnia prowadzenie gospodarstw. Rolnicy czują się niesprawiedliwie traktowani i są poddawani nadmiernej kontroli, która często jest wynikiem anonimowych, nie zawsze prawdziwych zgłoszeń. Taka sytuacja nie tylko zakłóca ich codzienną pracę, ale także ma negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne i poczucie bezpieczeństwa, wskazuje samorząd rolniczy.

W związku z tym KRIR apeluje o przeanalizowanie procedur kontrolnych. Proponuje wprowadzenie zmian, które ograniczą nadużycia, jednocześnie zachowując skuteczność nadzoru i nie obciążając niepotrzebnie rolników działających zgodnie z prawem.

W odpowiedzi na pismo KRIR wiceminister Adam Nowak w imieniu resortu przypomina obowiązujące przepisy kodeksu karnego z zakresu fałszywych oskarżeń.

W polskim prawie istnieją przepisy mające zapobiegać fałszywym oskarżeniom. Kodeks karny (art. 234 k.k.) przewiduje karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat dla każdego, kto fałszywie oskarża inną osobę o przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dyscyplinarne.

Warto zaznaczyć, że niedawno zaostrzono kary za to przestępstwo, ponieważ wcześniejsze sankcje uznano za niewystarczające. Fałszywe oskarżenie nie tylko narusza dobre imię i prawa oskarżonego, ale także zakłóca pracę wymiaru sprawiedliwości.

Aby można było mówić o fałszywym oskarżeniu, należy złożyć nieprawdziwe oskarżenie o przestępstwo lub wykroczenie do odpowiedniego organu ścigania.

Ponieważ instytucje rolnicze (takie jak ARiMR, KOWR czy PIORiN) nie mają uprawnień do ścigania przestępstw, zgłaszanie do nich fałszywych donosów i w efekcie wywoływanie kontroli nie podlega karze.

Dlatego rozważa się wprowadzenie przepisów, które umożliwią karanie za takie fałszywe donosy, ale konieczna jest analiza, czy takie zmiany są rzeczywiście potrzebne.

Organy kontroli nie mają obowiązku przeprowadzania kontroli na podstawie każdego zgłoszenia. Zanim podejmą taką decyzję, powinny dokładnie przeanalizować sytuację, biorąc pod uwagę m.in. ryzyko wystąpienia nieprawidłowości.

Organy administracji publicznej muszą działać profesjonalnie, w interesie publicznym i w poszanowaniu praw obywateli. Zbyt częste kontrolowanie tego samego podmiotu może nie tylko utrudniać mu działalność, ale także obniżać efektywność pracy samego organu, uniemożliwiając mu skupienie się na podmiotach, gdzie ryzyko naruszeń jest wyższe.

Niektóre przepisy wprost wskazują, że automatyczne wszczynanie kontroli na podstawie donosu jest niedozwolone. Decyzja o kontroli musi być oparta na rzetelnej ocenie sytuacji.

Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa nie ma wytycznych nakazujących kontrolowanie rolników na podstawie anonimowych donosów. Jednakże, inspektorzy opierają się na analizie ryzyka, która uwzględnia różne zgłoszenia dotyczące potencjalnych nieprawidłowości.

Analiza ryzyka obejmuje następujące obszary:

• Sprzedaż materiału roślinnego: Kontrole są podejmowane w każdym zgłoszonym przypadku sprzedaży wymagającej paszportów roślin, zwłaszcza na odległość.
• Obrót materiałem siewnym: Kontrolowane są podmioty, u których wcześniej wykryto nieprawidłowości, a także te, co do których pojawiły się zgłoszenia wskazujące na naruszenia.
• Jakość materiału siewnego: Wszystkie skargi i zastrzeżenia dotyczące jakości materiału siewnego są rejestrowane i weryfikowane.
• Nielegalny obrót środkami ochrony roślin: PIORiN wraz z policją i KAS prowadzi kontrole targowisk, reagując na zgłoszenia o nielegalnym handlu pestycydami.
• Stosowanie środków ochrony roślin: Inspektorzy interweniują, gdy pojawiają się zgłoszenia o padaniu pszczół, co może wskazywać na nieprawidłowe użycie oprysków.

Zgodnie z unijnymi przepisami, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ma obowiązek przeciwdziałać oszustwom i nieprawidłowościom finansowym. W związku z tym, rozpatruje ona wszelkie zgłoszenia, zarówno te podpisane, jak i anonimowe.

Każde zgłoszenie jest najpierw analizowane pod kątem wiarygodności, a dopiero potem podejmowane są dalsze działania. Nie każde anonimowe doniesienie prowadzi do kontroli.

• W 2024 roku do ARiMR wpłynęło 998 doniesień o nieprawidłowościach w całej Polsce.
• Anonimowe doniesienia stanowiły około 28% wszystkich zgłoszeń.
• Liczba anonimowych zgłoszeń, podobnie jak ogólna liczba doniesień, spada z roku na rok.
• W 2024 roku w województwie podlaskim zarejestrowano 77 doniesień, z czego 17 było anonimowych. Tylko w 5 z tych przypadków potwierdzono nieprawidłowości.
• W okresie od stycznia do sierpnia 2025 roku w województwie podlaskim odnotowano 44 doniesienia, w tym 6 anonimowych. Tylko w 2 przypadkach na ich podstawie przeprowadzono kontrolę na miejscu.

Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę anonimowych zgłoszeń i kontroli, które z nich wynikają, ARiMR nie zgadza się z tezą Krajowej Rady Izb Rolniczych, że anonimowe donosy destabilizują pracę gospodarstw. Rezygnacja z rozpatrywania takich zgłoszeń byłaby naruszeniem unijnych przepisów.

W podsumowaniu wiceminister Adam Nowak dziękuje za przekazane stanowisko, które stanowi cenny wkład w dyskusję nad zmianami prawnymi mającymi na celu zabezpieczenie działalności rolniczej na obszarach wiejskich.

W związku z trwającymi dalszymi analizami i pracami nad regulacjami dotyczącymi funkcji produkcyjnych wsi, mając na uwadze Państwa wkład i zaangażowanie, będę wdzięczny za przekazanie bardziej szczegółowych danych o skali omawianego zjawiska i jego uciążliwości zarówno dla organów przeprowadzających kontrole, jak i dla rolników, co pozwoli na wypracowanie pożądanych rozwiązań.

Przedstawiciel resortu rolnictwa przypomina, że rolnicy mogą korzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej, z której mogą skorzystać w przypadku fałszywego oskarżenia lub zniesławienia.

Nieodpłatna pomoc prawna kierowana jest do osób, które borykają się z problemem prawnym. Profesjonalny prawnik w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej wskaże zainteresowanym rolnikom, jakie są ich prawa i obowiązki oraz pokaże sposób rozwiązania ich problemu prawnego. Pomoc ta odnosiłaby się zarówno do rozwiązań jakie przewiduje prawo karne (tj. np. art. 234 k.k.), jak i do kwestii ochrony rolnika uregulowanej w prawie cywilnym (tj. np. prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia).