Astronom w sutannie. Czy Kopernik był księdzem?

Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu w 1473 roku, czyli za panowania króla Polski i wielkiego księcia litewskiego – Kazimierza IV Jagiellończyka. To, że był astronomem jest dla każdego jasne.

Bardziej zagadkowa jest narodowość Kopernika. Oczywiście, urodził się w Toruniu, który w tamtych czasach należał do Prus Królewskich. Zostały one włączone do Korony Królestwa Polskiego w 1466 roku przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka.

Jak twierdzi prof. Wojciech Iwańczak, Mikołaj Kopernik czuł się lojalnym poddanym polskiego króla, ponieważ mieszkał na terenie Prus Królewskich. Wspomniany historyk przytacza również wypowiedź wuja i opiekuna Mikołaja Kopernika – Łukasza Watzenrode: Aczkolwiek kraj ten, Prusy, wcielony jest do Korony, to niemniej kraj ten, Prusy, nie jest tym samym krajem co Polska, ani Prusacy nie są Polakami, ale to osobny kraj i ma osobne prawa.

W latach 1519-1521 doszło do ostatniej wojny z Krzyżakami. W 1521 roku, gdy doszło do podpisania postanowienia o czteroletnim zawieszeniu broni, Mikołaj Kopernik pełnił funkcję administratora dóbr kapitulnych na Warmii. Miał swoją siedzibę na zamku w Olsztynie. W tamtejszym skarbcu znajdowały się dokumenty opracowane przez Mikołaja Kopernika.

Słynny astronom miał pomagać przy obronie Olsztyna, który był oblegany przez Zakon krzyżacki. Polska załoga liczyła stu zaciężnych, dowodzonych przez rotmistrza Pawła Dołuskiego. Ów dowódca postanowił zwrócić się o pomoc do Jakuba Sęcygniewskiego, który dowodził wojskami obleganego przez Krzyżaków, Lidzbarka Warmińskiego. Niestety, to się nie udało, gdyż nadeszła wiadomość o zajęciu Nowego Miasta, które było oddalone od Olsztyna o 25 km. Już wcześniej, był oblegany Lidzbark.

Wtedy Mikołaj Kopernik napisał list do króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Starego. Astronom pisał do króla polskiego: Pokornie błagamy Wasz Święty Majestat, aby raczył nam jak najszybciej przyjść z pomocą i wesprzeć skutecznie. Pragniemy bowiem czynić to, co przystoi ludziom szlachetnym i uczciwym oraz bez reszty oddanym Waszemu Majestatowi, nawet gdyby przyszło nam zginąć.

Zygmunt Stary przebywał wówczas w Bydgoszczy i nigdy nie otrzymał listu od Mikołaja Kopernika. Po drodze przechwycili go Krzyżacy. Do polskiego monarchy w sprawie udzielenia pomocy przy obronie Olsztyna, pisali także inni kanonicy, lecz ich listy również nie dotarły do Zygmunta Starego i zostały przechwycone przez Krzyżaków.

Mimo że korespondencja nie dotarła do rąk królewskich, hetman wojsk polskich – Janusz Świerczowski dowiedział się o upadku Dobrego Miasta i Ornety. Wysłał do Olsztyna stu pieszych, dowodzonych przez rotmistrza Henryka Peryka z Janowic. Mimo tego wsparcia, wielki mistrz Albrecht Hohenzollern (siostrzeniec Zygmunta Starego) wezwał Olsztyn do poddania się. Olsztyn ani myślał podporządkowywać się rozkazom Albrechta Hohenzollerna, dalej się bronił.

Krzyżacy widząc tę determinację, odstąpili od oblężenia. Olsztyńskiemu zamkowi zagroził tylko jeden krzyżacki oddział, pod dowództwem Wilhelma von Schaumberga, ale on nie miał odpowiedniego sprzętu, by prowadzić oblężenie, dlatego również zrezygnował. Ostatecznie wszystko skończyło się dobrze.

Mniej znanym aspektem życia słynnego astronoma jest jego kariera w strukturach kościelnych. Często zadawane pytanie, dotyczy tego czy Mikołaj Kopernik miał święcenia kapłańskie. Jak twierdzi prof. Wojciech Iwańczak, sprawa nie jest jednoznaczna.

Zdaniem Iwańczaka, odpowiedzi należy szukać w prawie kanonicznym. Według niego, w czasach współczesnych Kopernikowi były dwa rodzaje święceń, niższe i wyższe. Jak twierdzi wspominany historyk, posiadanie święceń kapłańskich, w czasach Mikołaja Kopernika nie gwarantowało, że ktoś zrobi karierę w Kościele. Słynny astronom pochodzący z Torunia, miał jedno z niższych święceń, ale nie wiemy które.

Niemniej jednak wystarczało mu ono, by w świetle prawa kanonicznego sprawować funkcję kanonika w kapitule warmińskiej. Dlaczego Mikołaj Kopernik nie zdobył wyższych święceń kapłańskich? Zapewne dlatego, że jego ogromną pasją była astronomia, a kariera duchowna zeszła na dalszy plan.

Jak zatem widać, Mikołaj Kopernik był człowiekiem wielu talentów. Wszyscy znamy go jako astronoma, ale potrafił również postawić się Krzyżakom, a nawet był duchownym.

·      Wojciech Iwańczak, Magiczny rok 1497, Warszawa 2024.