Biografia króla Polski wróciła do zamku w Malborku. Starodruk z XVIII w. został znaleziony w Szwecji i odzyskany w ramach projektu "Straty"

Powrót kolejnego zabytku z przedwojennych zbiorów zamku w Malborku to efekt badań w ramach projektu „Straty” realizowanego przez Muzeum Zamkowe od 2018 roku. Wiele instytucji w kraju prowadzi takie badania w celu ustalenia aktualnej lokalizacji dzieł czy elementów wyposażenia utraconych lub rozproszonych podczas II wojny światowej albo w pierwszych miesiącach po jej zakończeniu. W Malborku roku 1945, wtedy poniemieckim mieście zdobycznym, gdy losy zamku - dawnej stolicy zakonu krzyżackiego jeszcze się ważyły, część dzieł i wyposażenia zniknęła w niewyjaśnionych okolicznościach, a część została zabezpieczona i trafiła do innych instytucji, w tym muzeów.

Polska tu została, zamek ocalono przed wyburzeniem, w 1961 r. powstało Muzeum Zamkowe, które - co dzisiaj wydaje się bardziej zrozumiałe niż w czasach PRL - jest kontynuatorem przedwojennego muzeum. Obecni muzealnicy chcą więc, by zaginione obiekty wróciły do swojego "domu". Temu właśnie służą żmudne badania prowadzone przez zespół z Muzeum Zamkowego, polegające m.in. na kwerendach w instytucjach krajowych i zagranicznych, ale też np. śledzeniu aukcji antykwarycznych. Właśnie w ten sposób około dwóch lat temu Aleksandrze Siuciak, liderce zespołu, udało się natrafić na ślad XVIII-wiecznego starodruku pt. „Żywot Stanisława I”, wystawionego na sprzedaż w Szwecji.

Naszym zadaniem jest ustalenie w sposób, który nie pozostawia żadnych wątpliwości, że dany obiekt rzeczywiście znajdował się w zbiorach zamku przed wojną. Następnie przekazujemy sprawę do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które zajmuje się odzyskaniem zabytku – mówi Aleksandra Siuciak, nie tylko liderka zespołu badawczego, ale przede wszystkim dyrektor biblioteki naukowej Muzeum Zamkowego i z tego powodu charakter odzyskanego obiektu sprawił jej dodatkową radość.

Odzyskany starodruk to jeden z egzemplarzy pierwszego wydania biografii króla Polski Stanisława Leszczyńskiego, wzbogaconego o dodatek poświęcony kardynałowi Michałowi Radziejowskiemu. W kwietniu 2023 r. został wystawiony na aukcji w jednym ze szwedzkich domów aukcyjnych. Dzięki badaniom proweniencyjnym (polegającym na określeniu pochodzenia dzieła) ustalono, że posiada on przedwojenny stempel biblioteki zamku w Malborku. Dalej sprawę pilotował Wydział ds. Restytucji Dóbr Kultury Departamentu Dziedzictwa Kultury MKiDN. Resort wyjaśnia, że po przedstawieniu wyników kwerendy dom aukcyjny zdecydował się na bezwarunkowy zwrot obiektu stronie polskiej.

Uroczyste przekazanie zabytkowej publikacji nastąpiło w czwartek (22 maja) w Przyziemiu Karwanu. Dokumenty potwierdzający ten fakt podpisali Marta Cienkowska, podsekretarz stanu w MKiDN, oraz dr hab. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego.

Ten starodruk po dziesięcioleciach nieobecności wraca do swojego domu. Został odnaleziony w Szwecji, przetrwał wojnę, przemierzył kontynent, ale nigdy nie przestał należeć do Malborka. Jego odzyskanie nie byłoby możliwe bez zaangażowania ludzi – muzealników, naukowców, pasjonatów historii, pracowników Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego - mówiła Marta Cienkowska, dziękując wszystkim, którzy przyczynili się do powrotu starodruku.

Autorem księgi "Leben Stanislai I, Königs von Pohlen" jest Georg Daniel Seyler z Elbląga. Została wydana w Sztokholmie w 1737 roku. Zawiera m.in. 24 miedzioryty z portretami (w tym wizerunki króla i królowej Katarzyny), 17 tablic z medalami Leszczyńskiego oraz 1 tablicę z obeliskiem upamiętniającym królów Stanisława Leszczyńskiego i Karola XII. Egzemplarze tego wydania z 1737 roku bardzo rzadko pojawiają się na rynku antykwarycznym, co dodatkowo podkreśla wartość odzyskanego dzieła.

Można by powiedzieć, że "mała rzecz", biorąc pod uwagę wielkość odzyskanej publikacji, a cieszy ogromnie muzealników. Jak powiedziała Aleksandra Siuciak, ten zabytek nie ma dużej wartości materialnej, natomiast dla badaczy strat wojennych, ma wielkie znaczenie właśnie z tego powodu, że jest stąd. W minionych latach w ramach projektu "Straty" do zbiorów zamku wróciły między innymi:

• trzy kwatery witrażowe z Królewskiego Instytutu Witrażownictwa w Charlottenburgu (jedna z przedstawieniem Proroka Mojżesza, dwie z motywem ornamentalnym),
• polichromowane i złocone skrzydło ołtarzowe z ok. 1500 r., wykonane w warsztacie południowoniemieckim,
• neogotyckie krzesło z napisem „Schloss Marienburg 42” wypalonym na spodniej stronie siedziska.

Obecnie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi ponad 180 spraw restytucyjnych w 20 krajach świata. Efektem dotychczasowych działań jest już 790 odzyskanych dóbr kultury, które stopniowo wracają do polskich zbiorów publicznych.