Bolesław Chrobry. Czy tak naprawdę nazywał się nasz król?
Choć dziś przydomek "Chrobry" wydaje się nierozerwalnie związany z postacią pierwszego koronowanego króla Polski, najstarsze kroniki milczą na jego temat. Ani Gall Anonim, ani Kadłubek nie używali tego określenia – pojawiło się ono dopiero kilkaset lat po śmierci Bolesława. Skąd więc się wzięło? I czy rzeczywiście pasuje do jego dokonań?
Przydomki "Wielki" i "Wspaniały"
Gall Anonim, autor pierwszej polskiej kroniki, ani razu w tekście głównym swego dzieła nie nazywa Bolesława "Chrobrym". Zamiast tego konsekwentnie określa go jako "Magnus", czyli "Wielki".
Tylko raz Gall wyłamuje się z tej reguły. Wzmiankując o śmierci króla, obdarza go przydomkiem "Gloriosus", co można przetłumaczyć jako "Wspaniały". O Chrobrym jednak ani słowa.
Ale to nie wszystko. Jeśli sięgnąć dalej w historię, okaże się, że i Wincenty Kadłubek, piszący na przełomie XII i XIII wieku, również nie znał tego przydomka. A przecież, gdyby był on używany wśród współczesnych, trudno byłoby go pominąć.
Co więcej, epitafium, które miało widnieć na grobie Bolesława, również budzi poważne wątpliwości. Umieszczono w nim słowa: "Zwano cię Chrobrym". Problem w tym, że tekst ten jest metrycznie niezręczny, co sugeruje, że może być późniejszym dodatkiem. Możliwe, że fragment ten wprowadzono dopiero przy renowacji grobowca.
Przydomek "Chrobry" i jego znaczenie
Najstarsze potwierdzone użycie przydomka "Chrobry" pojawia się dopiero w "Kronice Wielkopolskiej", spisanej około 1300 roku – niemal trzysta lat po śmierci Bolesława! To stamtąd rozprzestrzenił się na późniejsze kopie kroniki Galla Anonima i wpłynął na treść epitafium.
Słowo "chrobry" oznaczało kogoś dzielnego i odważnego. W łacinie oddawano je najczęściej jako "animosus", czyli "zuchwały" lub "dziarski".
Przez pewien czas sądzono, że określenie to ma korzenie ruskie lub czeskie. Jednak po wnikliwych badaniach lingwistycznych ustalono, że słowo to pochodzi z języka polskiego.
Ale to nie koniec niespodzianek. W najstarszych zapiskach historycznych nie występuje forma "Chrobry", lecz… "Chabry"! Jeszcze w XV wieku Jan Długosz stosował zamiennie obie wersje. Dopiero w XVI wieku Marcin Kromer jako pierwszy zaczął konsekwentnie używać wyłącznie formy "Chrobry".
Ostatecznie to Adam Naruszewicz, autor wydanej w XVIII wieku "Historii narodu polskiego" sprawił, iż forma "Chrobry" na dobre zadomowiła się w polskiej historiografii.
Czy przydomek pasował do Bolesława?
Czy Bolesław rzeczywiście był "Chrobrym" w znaczeniu, jakie nadajemy temu słowu dzisiaj? Bez wątpienia był wojownikiem i wodzem, który nie bał się rzucać wyzwań największym ówczesnym potęgom. W 1003 roku przejął kontrolę nad Czechami, a w 1018 zdobył legendarny Kijów.
Jednak Bolesław był nie tylko wojownikiem, ale i politykiem. W 1000 roku przyjął w Gnieźnie cesarza Ottona III, doprowadzając do utworzenia arcybiskupstwa. Natomiast w 1025 roku koronował się na króla, wykorzystując chaos w Rzeszy po śmierci Henryka II.
Przydomek "Chrobry" doskonale oddaje ducha jego panowania. Nawet jeśli przez pierwsze trzy wieki po śmierci nikt go tak nie nazywał, dziś trudno wyobrazić sobie Bolesława bez tego określenia.
