Codex Gigas. Czy naprawdę powstał z pomocą Lucyfera?

Według jednej z najbardziej znanych legend, Codex Gigas powstał w wyniku desperackiego paktu z diabłem. Autorem manuskryptu miał być mnich Herman Pustelnik, skazany na zamurowanie żywcem za złamanie ślubów zakonnych. Aby uniknąć okrutnej kary, obiecał sporządzić księgę zawierającą całą wiedzę ludzkości – w ciągu jednej nocy. Gdy zrozumiał, że to niemożliwe, miał zwrócić się o pomoc do samego Lucyfera. Ten, w zamian za duszę mnicha, miał dokończyć dzieło. 

Choć historia brzmi jak opowieść z gotyckiego romansu, naukowcy przyznają, że księga rzeczywiście została napisana przez jedną rękę – co tylko podsyca aurę tajemnicy.

Eksperci analizujący Codex Gigas są zgodni – jednolitość pisma na przestrzeni setek stron jest czymś niezwykłym. Zarówno Biblia, jak i traktaty medyczne, historyczne czy ilustracje, zostały zapisane jednym, konsekwentnym stylem. Nie widać w nich oznak zmęczenia, zmian nastroju czy choroby skryby – co w innych manuskryptach średniowiecznych było normą. Styl pisma, tusz, a nawet sposób kreślenia liter nie zmieniają się, co sugeruje, że autor pracował nad dziełem w sposób metodyczny, być może rytualny, przez wiele lat.

Słynny portret diabła z manuskryptu Codex Gigas - Autorstwa Herman the Recluse, Benedictine monastery of Podlažice - Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=141927851

Ślady w manuskrypcie prowadzą do klasztoru w Podlažicach na terenie dzisiejszych Czech. Choć był to niewielki i niezamożny klasztor, prawdopodobnie właśnie tam powstała księga. Pojawia się jednak pytanie – skąd skromny zakon mógł zdobyć fundusze i materiały na tak monumentalne przedsięwzięcie?

Sam tekst – bez ilustracji – mógłby zająć skrybie co najmniej pięć lat nieprzerwanej pracy. Jednak biorąc pod uwagę obowiązki zakonne, dekoracje, ilustracje i jakość wykonania, bardziej realistyczne szacunki mówią o 25–30 latach tworzenia. To życie poświęcone jednej księdze – milczący dowód oddania, wiedzy i… tajemnicy.

Do stworzenia Codex Gigas użyto skóry z co najmniej 160 osłów, a każda strona została wykonana z niezwykłą precyzją. Pigmenty i ilustracje świadczą o dostępie do wysokiej jakości materiałów. Najbardziej słynny obraz przedstawia diabła – z rogami, wytrzeszczonymi oczami i zieloną skórą – co w średniowieczu było niespotykane. Obok znajduje się ilustracja Niebiańskiego Miasta. Niektórzy widzą w tym symboliczny kontrast dobra i zła – wieczny dualizm.

Codex Gigas nie ogranicza się do tekstów religijnych. Zawiera pełną Biblię w tłumaczeniu Wulgaty, średniowieczne encyklopedie, kroniki historyczne, traktaty medyczne, zaklęcia egzorcyzmów, kalendarz, a nawet listę mnichów z Podlažic.

Znajdują się w nim m.in.:

• „Etymologiae” Izydora z Sewilli – encyklopedia gromadząca wiedzę z medycyny, matematyki, zoologii i teologii;
• „Antiquitates Judaicae” i „De bello Judaico” – dzieła Józefa Flawiusza opisujące historię Żydów i ich wojny z Rzymem;
• „Chronica Boemorum” Kosmasa z Pragi – kronika czeskiej historii;
• Traktaty medyczne – m.in. tłumaczenia dzieł Konstantyna Afrykańskiego o chorobach i leczeniu;
• Zaklęcia i modlitwy egzorcyzmów – wskazujące na praktyczne zastosowanie księgi jako duchowego narzędzia ochrony.

Codex Gigas jest jednocześnie Biblią, encyklopedią, podręcznikiem medycyny, kroniką i księgą rytualną. Łączy religię z magią, historię z ezoteryką, wiedzę z wiarą. Jest odbiciem średniowiecznego świata – jego lęków, pragnień i dążeń do zrozumienia rzeczywistości.

Dziś Codex Gigas przechowywany jest w Bibliotece Narodowej Szwecji, dokąd trafił jako wojenny łup po bitwie pod Pragą w 1648 roku. Choć minęły wieki, księga nadal intryguje badaczy, mistyków i miłośników tajemnic. To nie tylko unikalny artefakt – to niemal żywa istota, która przez wieki milcząco obserwuje ludzką fascynację tym, co nieznane.

Codex Gigas pozostaje świadectwem niezwykłego wysiłku jednego człowieka lub wspólnoty, którzy postanowili zamknąć w jednej księdze cały znany im świat – i być może coś więcej.

• de Hamel, Christopher. A History of Illuminated Manuscripts. London: Phaidon Press, 1997.
• Liepe, Lena. "The Codex Gigas and the Devil's Picture." Art Bulletin of Nationalmuseum Stockholm, vol. 11, 2004, pp. 112–123.
• Foote, Peter. The Devil's Bible. Stockholm: Kungliga Biblioteket, 2007.
• Royal Library of Sweden. Codex Gigas Digital Edition. Retrieved from https://www.kb.se/in-english/the-codex-gigas.html
• BBC. The Curse of the Devil's Bible. Documentary, 2008.
• Isidore of Seville. Etymologiae. Various editions and translations.
• Flavius Josephus. Antiquities of the Jews and The Jewish War. Translated by William Whiston, multiple editions.
• Kosmas of Prague. Chronica Boemorum. Latin original and modern translations.