Kobieta, która nie dała się uciszyć. Przyjaźniła się ze Skłodowską

Hertha Ayrton przyszła na świat 28 kwietnia 1854 roku w Portsea w ubogiej żydowskiej rodzinie. Jej ojciec, zegarmistrz, zmarł, gdy miała zaledwie siedem lat, pozostawiając matkę z siedmiorgiem dzieci.

Mimo trudnych warunków, Hertha wykazywała od najmłodszych lat nieprzeciętny intelekt i determinację. Pomagała matce w prowadzeniu pensjonatu, a jednocześnie chłonęła wiedzę, ucząc się w domowych warunkach.

Przełom nastąpił, gdy ciotka, Marion Hartog, zaprosiła ją do Londynu, gdzie Hertha mogła uczęszczać do szkoły i rozwijać swoje talenty matematyczne. Dzięki wsparciu rodziny i własnej pracy, w 1876 roku dostała się do Girton College, pierwszej uczelni w Cambridge otwartej dla kobiet. Studiowanie matematyki na tej prestiżowej uczelni było wówczas aktem odwagi – kobiety nie mogły nawet formalnie uzyskać stopnia naukowego, mimo że zdawały te same egzaminy co mężczyźni.

Podczas studiów Ayrton założyła klub naukowy dla kobiet, wynalazła rozdzielacz linii do podziału prądu i już wtedy wykazywała się pomysłowością, która miała wkrótce zmienić świat nauki.

Po opuszczeniu Cambridge Hertha przeniosła się do Londynu, gdzie pracowała jako nauczycielka i korepetytorka matematyki. W 1885 roku wyszła za mąż za Williama Ayrtona, wybitnego fizyka i pioniera elektrotechniki. Ich związek był partnerski – William wspierał badania żony, a ich dom stał się miejscem spotkań naukowców i sufrażystek.

Hertha Ayrton zasłynęła badaniami nad łukiem elektrycznym – zjawiskiem, które wówczas było kluczowe dla rozwoju oświetlenia ulicznego i przemysłu. Jej prace doprowadziły do opracowania tzw. równania Ayrtona, które opisywało zależność między napięciem a długością łuku. Wyniki jej badań były publikowane w "Proceedings of the Royal Society", co samo w sobie było ewenementem – kobiety rzadko publikowały w prestiżowych czasopismach naukowych.

W 1899 roku jako pierwsza kobieta wygłosiła referat na spotkaniu Instytutu Inżynierów Elektryków (IEE), a w 1902 roku została członkiem tej organizacji. Jednak gdy złożyła podanie o członkostwo w Royal Society, została odrzucona – nie z powodu braku kwalifikacji, lecz dlatego, że była mężatką.

W 1906 roku Hertha Ayrton została pierwszą kobietą wyróżnioną Medalem Hughesa – prestiżową nagrodą przyznawaną za wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk fizycznych. Doceniono jej badania nad łukiem elektrycznym, które miały kluczowe znaczenie dla rozwoju elektrotechniki i oświetlenia.

Podczas I wojny światowej Ayrton skoncentrowała się na wynalazkach ratujących życie. Opracowała tzw. wiatrak Ayrtona – prostą, ale skuteczną konstrukcję służącą do rozpraszania gazów bojowych w okopach. Jej wynalazek, wykonany z tkaniny i drewna, był używany przez brytyjskich żołnierzy na froncie zachodnim, ratując życie tysiącom ludzi narażonych na ataki gazowe.

Ayrton opatentowała ponad 26 wynalazków, w tym urządzenia do podziału prądu, ulepszenia dla żarówek i mierników elektrycznych. Jej prace były cytowane przez największych naukowców epoki, a ona sama stała się wzorem dla kolejnych pokoleń kobiet inżynierów.

Hertha Ayrton nie ograniczała się do nauki. Była zaangażowaną sufrażystką, wspierającą walkę kobiet o prawa wyborcze i równość. Jej dom w Londynie był azylem dla aktywistek, które po protestach i aresztowaniach potrzebowały schronienia. Ayrton organizowała zbiórki pieniędzy na kaucje, pisała petycje i przemawiała na wiecach.

Była bliską przyjaciółką Marii Skłodowskiej-Curie, z którą dzieliła pasję do nauki i walkę z uprzedzeniami. Gdy Curie padła ofiarą skandalu prasowego, Ayrton publicznie stanęła w jej obronie, pisząc listy do gazet i organizując wsparcie w środowisku naukowym.

Hertha była także zwolenniczką edukacji kobiet i przez całe życie wspierała młode badaczki, pomagając im w zdobywaniu stypendiów i publikacji naukowych.

Hertha Ayrton zmarła 26 sierpnia 1923 roku w Londynie, pozostawiając po sobie spuściznę, która dopiero dziś jest w pełni doceniana.