Najlepsze i najgorsze czołgi III Rzeszy

Traktat wersalski zakazał wprawdzie Niemcom posiadania czołgów, więc Adolf Hitler postanowił… złamać ten zakaz z rozmachem. W 1933 roku ledwo objął władzę, a już ruszyły prace nad pierwszymi "Panzerami". I tak narodziła się legenda, która miała przestraszyć pół świata – od Kanału La Manche po Wołgę.

Na początku to wcale nie były jakieś wielkie kolosy. Panzerkampfwagen I – pierwszy "niemiecki czołg wojenny" – był raczej czołgową imitacją. Nie miał nawet armaty, tylko dwa karabiny maszynowe. Ale jak na naukę – wystarczył. Niemcy uczyli się, jak tworzyć załogi, jak planować natarcia, jak działać w zgranych kolumnach.

W 1939 roku, kiedy Wehrmacht przekraczał granice Polski, w kolumnach jechały głównie PzKpfw I i II. Te drugie już miały działko kalibru 20 mm – i choć w starciu z porządną armatą były jak zapałki, to na tle polskich TKS-ów czy brytyjskich tankietek z czasów I wojny wyglądały jak prawdziwe monstra.

Panzer III to był pierwszy czołg, który Niemcy potraktowali poważnie. Planowali go już w latach 30. – jako maszynę do walki z innymi czołgami. W teorii miał stanowić szkielet dywizji pancernych. I w dużym stopniu nim został. Był szybki, manewrowy i całkiem dobrze uzbrojony – najpierw w armatę 37 mm, potem w solidniejsze działo 50 mm.

Ale prawdziwym koniem roboczym okazał się Panzer IV. Co ciekawe – nie miał walczyć z czołgami. Jego zadaniem było wsparcie piechoty. Ale w trakcie wojny sytuacja się zmieniła. Pojawiły się radzieckie T-34 – szybkie, opancerzone, z potężną armatą 76 mm. Panzer IV musiał zostać zmodernizowany. Dostał lepsze działo – 75 mm – i grubszy pancerz. I nagle stał się jednym z najbardziej wszechstronnych czołgów wojny. Zbudowano ich ponad 8 tysięcy. Jeździły wszędzie – od Afryki po front wschodni. Stały się ikoną niemieckiego pancernego impetu.

Panzer IV miał swoje wady – słaby pancerz boczny, czasem przegrzewał się silnik, a przestrzeń wewnątrz była klaustrofobiczna. Ale był łatwy w produkcji i niezawodny. I najważniejsze – dowódcy go lubili. Mogli na nim polegać. Nawet jak nie było Tygrysa, nawet jak nie dotarła Pantera – IV dawał radę.

W 1941 roku Niemcy zaczęli wyraźnie przegrywać. A wszystko przez jeden niepozorny czołg – T-34. Rosjanie zrobili coś, czego Niemcy się nie spodziewali: wprowadzili maszynę opancerzoną jak twierdza, uzbrojoną w solidne działo, a przy tym szybką i produkowaną w ilościach przyprawiających o zawrót głowy.

W tych warunkach powstał Panzerkampfwagen VI Tiger, czyli "Tygrys". Maszyna, która na samą nazwę paraliżowała alianckich czołgistów. Jego działo – słynna 88-milimetrowa armata KwK 36 – bez problemu przebijało pancerze wrogów na dystansie ponad 2 kilometrów. Czołg miał też potężny pancerz. Przód – 100 mm stali. Boki – 80 mm. W porównaniu z alianckimi Shermanami wyglądał jak stalowy potwór.

Ale był też problem. A nawet kilka. Po pierwsze: waga. Tygrys ważył około 57 ton. To oznaczało, że nie mieścił się na większości mostów. Musiano je wzmacniać albo budować objazdy. Po drugie: zawodność techniczna. Silnik często się przegrzewał. Skrzynia biegów – psuła. Czasem Tygrys nie dojeżdżał nawet do linii frontu.

A teraz Pantera, czyli Tygrys w wersji "bardziej użytkowej". Oficjalnie – Panzerkampfwagen V Panther. Zbudowana po to, żeby dorównać T-34 – a najlepiej ją przebić. I trzeba przyznać: wyszła świetnie. Miała spory zasięg, dobrą prędkość (do 46 km/h!), świetną armatę kal. 75 mm KwK 42, która siała postrach na froncie. Do tego pochylony pancerz, który odbijał pociski jak od szyby kuloodpornej.

Nawet alianccy eksperci przyznawali, że Pantera była jednym z najlepszych czołgów II wojny. I rzeczywiście – na froncie wschodnim pokazała, co potrafi. Niemcy często rozstawiali Pantery w punktach strategicznych – tam, gdzie trzeba było zatrzymać sowieckie natarcie. Czasami jedna Pantera potrafiła zatrzymać pół batalionu.

Ale Pantera miała też swoją ciemną stronę. Na początku była bardzo awaryjna. W Normandii – tuż po lądowaniu aliantów – wiele Panter po prostu… stanęło w ogniu. Silniki zapalały się z byle powodu!

Niemcy zbudowali Jagdpanthery na podwoziu Pantery, ale bez wieżyczki. Zamiast tego – solidny, nieruchomy kadłub, a w nim działo 88 mm – to samo, które miały Tygrysy. Dzięki temu Jagdpanther był śmiertelnie niebezpieczny, ale tylko jeśli mógł stanąć i oddać pierwszy strzał. Bo jak już trzeba było zmieniać pozycję albo obracać działo… to nie wyglądało to dobrze. W praktyce Jagdpanther działał jak snajper – z daleka, z ukrycia. A jak już trafił, to rozrywał przeciwnika na strzępy.

Niemałą karierę zrobił też Elefant, czyli dosłownie "Słoń". Nazwa idealna – bo ważył ponad 65 ton. To była wersja rozwinięta z wcześniejszego Ferdynanda (nazwanego tak od Ferdinanda Porsche, który zaprojektował podwozie). Elefant miał działo 88 mm i gruby pancerz. Ale był tak powolny i niezdarny, że alianci robili z niego żarty. W bitwie pod Kurskiem wiele z nich utknęło – bez szans na ewakuację.

Były też mniejsze działa samobieżne – jak Jagdpanzer IV, Hetzer czy Stug III. Szczególnie ten ostatni – StuG – był przebojem. Tani, prosty, niski, trudny do trafienia. Wbrew pozorom, to właśnie StuG III zniszczył najwięcej alianckich i sowieckich czołgów podczas wojny.

W miarę jak wojna się toczyła, niemiecka myśl techniczna zaczęła odpływać w rejony fantazji. Zaczęły powstawać projekty, które dziś wyglądają jak z komiksu. Przykładem jest Maus – "Myszka". Był to najcięższy czołg w historii, jaki kiedykolwiek zbudowano (188 ton). Miał działo 128 mm (jak działa przeciwlotnicze) i pancerz grubszy niż sejf. Problem było to, że nie jeździł! A jak jeździł, to bardzo powoli. I nie dało się nim sterować po mostach, bo… żaden most go nie utrzymał!

Do tego dochodzi projekt Ratte – "Szczur". 1000 ton, dwa działa 280 mm – czyli kaliber pancernika – i załoga ponad 20 ludzi. Oczywiście nigdy nie powstał. Hitler chciał takie cuda, ale nawet jego generałowie nie wierzyli w śmiałość tych planów.

Wszystkie te projekty pokazują, jak bardzo Niemcy byli zafiksowani na punkcie technologii. Chcieli perfekcji, której zresztą nigdy nie osiągnęli.

Pytanie, które zadaje sobie każdy miłośnik historii: skoro Niemcy mieli Tygrysy i Pantery, to czemu przegrali? Odpowiedź jest prosta – ilość bije jakość. Rosjanie potrafili wypuścić tysiąc T-34 w czasie, kiedy Niemcy budowali kilkadziesiąt Panter. Amerykanie produkowali Shermany jak z fabryki zabawek. Były słabsze, gorzej opancerzone, ale było ich więcej. I miały wsparcie lotnictwa. A niemieckie czołgi – choć świetne – były jak lwy w zoo. Groźne, ale otoczone z każdej strony.

Do tego dochodzi logistyka. Tygrys potrzebował 500 litrów paliwa na 100 km. Do tego silniki się przegrzewały, mechanicy nie nadążali z naprawami, a części zamienne trzeba było wozić na drugi koniec frontu.

Eksperci nie mają wątpliwości: niemieckie czołgi były świetne, ale jednocześnie były za drogie, za trudne w produkcji, zbyt ekskluzywne na wojnę totalną. I dlatego Niemcy finalnie przegrali II wojnę światową!