Odkrycie z Qumran. Zwoje, które zmieniły historię Biblii

Przypadek, który zmienił historię: odkrycie w Qumran

Wiosną 1947 roku młody beduiński pasterz Muhammad edh-Dhib z plemienia Ta'amireh przemierzał skaliste okolice Qumran nad północno-zachodnim brzegiem Morza Martwego. Poszukując zaginionej kozy, wrzucił kamień do jednej z jaskiń i usłyszał dźwięk tłuczonej ceramiki.

Zaintrygowany wszedł do środka i natknął się na duże gliniane dzbany, z których część zawierała zwinięte, kruche pergaminy. Nie zdawał sobie sprawy, że trzyma w rękach dokumenty mające ponad 2000 lat, które zrewolucjonizują wiedzę o starożytnym Izraelu.

Pierwsze siedem zwojów zostało wydobytych z tzw. Jaskini 1, a wśród nich znalazły się m.in. Wielki Zwój Izajasza, Komentarz do Habakuka i Reguła Wspólnoty. Beduini, nieświadomi ich wartości, próbowali sprzedać je na lokalnych bazarach. Dopiero pośrednictwo antykwariuszy i duchownych sprawiło, że zwoje trafiły do rąk naukowców, którzy rozpoznali ich bezcenną wartość historyczną i religijną.

Archeologiczna gorączka

Odkrycie pierwszych zwojów zapoczątkowało prawdziwą archeologiczną gorączkę. W latach 1947–1956 w okolicach Qumran i nadbrzeżnych klifach Morza Martwego odnaleziono łącznie 11 jaskiń kryjących tysiące fragmentów pergaminów i papirusów.

Łącznie zidentyfikowano około 900 rękopisów, z których wiele było rozbitych na dziesiątki tysięcy kawałków. Największe znaleziska pochodziły z Jaskini 4, gdzie odkryto aż trzy czwarte wszystkich fragmentów.

Zwoje były przechowywane w szczelnych dzbanach, owinięte w płótno, co umożliwiło ich przetrwanie w suchym, pustynnym klimacie przez ponad dwa tysiące lat. Wśród znalezisk znalazły się nie tylko teksty biblijne, ale też pisma apokryficzne, hymny, reguły wspólnoty, kalendarze, a nawet słynny Zwój Miedziany opisujący ukryte skarby.

Zwoje Eseńczyków?

Większość badaczy uważa, że autorami i strażnikami zwojów byli Eseńczycy – żydowska sekta ascetyczna, która w I wieku p.n.e. osiedliła się w Qumran. Eseńczycy żyli według surowych reguł, praktykowali wspólnotę majątkową, rytualne obmycia i oczekiwali rychłego nadejścia Mesjasza. Ich pisma – m.in. Reguła Wspólnoty czy Zwój Wojny – rzucają światło na codzienność, wierzenia i konflikty religijne w czasach II Świątyni.

Nie brakuje jednak teorii alternatywnych. Część uczonych sugeruje, że zwoje mogły pochodzić z bibliotek Jerozolimy, ukrytych w jaskiniach przed nadciągającymi Rzymianami podczas powstania żydowskiego w latach 66–73 n.e.

Tak czy inaczej, zwoje stanowią bezcenne źródło wiedzy o różnorodności żydowskich nurtów religijnych, sporach o interpretację Prawa i oczekiwaniach mesjanistycznych w burzliwym okresie przełomu er.

Najstarsze rękopisy Biblii

Zwoje znad Morza Martwego to najstarsze znane kopie ksiąg Biblii Hebrajskiej – niektóre z nich powstały już w III wieku p.n.e. Na szczególną uwagę zasługuje Wielki Zwój Izajasza, niemal kompletny tekst tej księgi, datowany na około 150 r. p.n.e.

Oprócz Izajasza odnaleziono fragmenty niemal wszystkich ksiąg Starego Testamentu z wyjątkiem Księgi Estery. W sumie zidentyfikowano ponad 200 manuskryptów biblijnych.

Porównanie zwojów z późniejszymi rękopisami, zwłaszcza z tzw. Tekstem Masoreckim (podstawą współczesnych wydań Biblii), wykazało niezwykłą zgodność – w przypadku Izajasza teksty są identyczne w ponad 95%, a różnice dotyczą głównie pisowni i drobnych szczegółów gramatycznych. To potwierdziło, że przez ponad tysiąc lat żydowscy skrybowie z niezwykłą starannością przekazywali teksty święte niemal bez zmian.

Pisma niekanoniczne i apokaliptyczne: nowe światło na starożytność

Oprócz ksiąg biblijnych zwoje zawierają bogaty zbiór tekstów apokryficznych i sekciarskich. Są wśród nich m.in. Księga Henocha, Jubileusze, Reguła Wojny czy liczne komentarze do proroków (tzw. peszery). Szczególne miejsce zajmują teksty apokaliptyczne, opisujące walkę sił dobra i zła, oczekiwanie na Mesjasza i koniec świata.

Te pisma pozwalają zrozumieć, jak bardzo zróżnicowane były żydowskie wierzenia w okresie II Świątyni. Zwoje pokazują, że debaty o interpretację Prawa, rytuały oczyszczenia czy rolę Mesjasza toczyły się na długo przed powstaniem chrześcijaństwa i rabinicznego judaizmu. Dzięki nim możemy odtworzyć duchowy krajobraz czasów Jezusa i zrozumieć źródła wielu późniejszych tradycji.

Znaczenie dla nauki i religii

Odkrycie Zwojów znad Morza Martwego nie tylko wzbogaciło wiedzę o starożytnym judaizmie, ale i zrewolucjonizowało badania nad początkami chrześcijaństwa. Pisma z Qumran pozwoliły lepiej zrozumieć tło historyczne i religijne czasów Jezusa, praktyki rytualne (np. obmycia podobne do chrztu), a także różnorodność żydowskich nurtów religijnych.

Dziś zwoje są przechowywane i badane w muzeach Izraela, USA i Europy. Najcenniejsze eksponaty można podziwiać w Jerozolimie w specjalnie zbudowanym Sanktuarium Księgi.

Bibliografia

• Dead Sea Scrolls | National Endowment for the Humanities [https://www.neh.gov/article/dead-sea-scrolls]
• What do the Dead Sea Scrolls reveal about the origins of Christianity? [https://www.nationalgeographic.com/premium/article/dead-sea-scrolls-origins-christianity]
• The Dead Sea Scrolls: Confirming the Reliability of Scripture [https://unforsaken.org/bible-studies/studies-by-theme/the-dead-sea-scrolls-confirming-the-reliability-of-scripture/]
• Dead Sea Scrolls: Their Contents, Biblical Insights and Who Wrote Them [https://africame.factsanddetails.com/article/entry-520.html]