Ścieki i oczyszczalnie – wyzwania samorządów w najbliższych kilku latach

Jednym z kluczowych narzędzi w gospodarce ściekowej pozostaje VI Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (VI AKPOŚK). Dokument określa inwestycje, które gminy muszą zrealizować w najbliższych latach, aby sprostać wymaganiom unijnym. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (instytucja odpowiedzialna za gospodarkę wodną) przypomina, że rzetelne przekazywanie danych do VII AKPOŚK decyduje o dalszych etapach finansowania i kierunkach wsparcia.

Ścieki i oczyszczalnie w Polsce są modernizowane w ramach VI AKPOŚK, który przewiduje do 2027 roku budowę 60 nowych oczyszczalni ścieków, modernizację 978 już działających obiektów oraz rozbudowę sieci kanalizacyjnych o długości 8 022 km. Dodatkowo przewidziano modernizację 3 173 km istniejących sieci. Przykłady nowych inwestycji to oczyszczalnie w Rybarzowicach (woj. śląskie), Żelechowie (woj. mazowieckie) i Szczekocinach (woj. śląskie). Łączne nakłady na te zadania wynoszą 28,7 mld zł i muszą być zrealizowane do końca 2027 roku.

Dyrektywa 91/271/EWG wymaga, aby w aglomeracjach powyżej 10 tysięcy równoważnej liczby mieszkańców stosować technologie podwyższonego usuwania biogenów. Dlatego gminy modernizują oczyszczalnie i wdrażają procesy biologiczno-chemiczne. Takie rozwiązania redukują azot i fosfor. Przykładem są inwestycje w Rzeszowie i Myślenicach, gdzie trwają prace nad nowymi ciągami technologicznymi.

Poradnik dla samorządów podkreśla, że brak rzetelnej ewidencji przydomowych oczyszczalni oraz zbiorników bezodpływowych utrudnia planowanie rozwoju sieci kanalizacyjnej. Projektowane zmiany w prawie unijnym rozszerzą obowiązki gmin także na systemy indywidualne. Będą one musiały spełniać równoważne standardy oczyszczania.

Zgodnie z VI AKPOŚK największe nakłady finansowe dotyczą sieci kanalizacyjnych (15,4 mld zł) i oczyszczalni (13,4 mld zł). Zgodnie z ustawą Prawo wodne gminy muszą stosować zasadę zwrotu kosztów usług wodnych, co oznacza, że taryfy powinny pokrywać zarówno koszty eksploatacyjne, jak i środowiskowe. Obowiązek ten jest elementem wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej i ma zapewniać równowagę pomiędzy kosztami a ochroną środowiska. W praktyce oznacza to, że ścieki i oczyszczalnie wymagają stabilnego finansowania opartego na wielu źródłach.

Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 960) w art. 92 nakłada na gminy obowiązek przeglądu obszarów i granic aglomeracji co dwa lata. Samorządy muszą prowadzić elektroniczne ewidencje zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni, zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Dzięki temu rejestrowi gmina może planować rozwój sieci kanalizacyjnej na podstawie faktycznego zapotrzebowania mieszkańców.

Niedopełnienie obowiązków jest ryzykowne, ponieważ oznacza naruszenie dyrektywy ściekowej 91/271/EWG. Polska była już pozywana przed Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dlatego samorządy powinny traktować te obowiązki priorytetowo. Takie wymogi sprawiają, że ścieki i oczyszczalnie są obszarem wymagającym stałej kontroli i systematycznych działań.

Najważniejsze źródła zewnętrzne to Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) oraz Fundusz Spójności. Oba programy wspierają duże projekty wodno-ściekowe. Ważną rolę odgrywają także dotacje i pożyczki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W 2024 roku NFOŚiGW przeznaczył na gospodarkę wodno-ściekową ponad 2 mld zł.

Zgodnie z Prawem wodnym część nakładów pokrywają opłaty za usługi wodne. Dotyczy to np. poboru wód czy odprowadzania ścieków. Górne stawki sięgają nawet 500 zł za dobę przy 1 m³/s poboru wód podziemnych. Uzupełnieniem są kredyty inwestycyjne, w tym oferty Banku Gospodarstwa Krajowego.

Ścieki i oczyszczalnie w 2025 roku pozostają jednym z kluczowych wyzwań samorządów. VI AKPOŚK wskazuje konkretne inwestycje w sieci i nowe obiekty, natomiast dyrektywa ściekowa wymusza wdrażanie nowoczesnych technologii oraz kontrolę systemów indywidualnych. Koszty inwestycji są wysokie, dlatego część z nich musi być przeniesiona do taryf zgodnie z zasadą zwrotu kosztów usług wodnych.

Ponadto regulacje zawarte w Prawie wodnym i dokumentach unijnych nakładają na gminy obowiązek przeglądu aglomeracji oraz prowadzenia ewidencji zbiorników i oczyszczalni przydomowych. Finansowanie jest możliwe dzięki funduszom unijnym, a także krajowym programom wsparcia. Ważną rolę odgrywają również opłaty za usługi wodne oraz kredyty inwestycyjne, dzięki którym samorządy mogą utrzymać ciągłość realizacji projektów.

Źródła:

• Wody Polskie – Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK)
• Biznes.gov.pl – Portal informacyjny o gospodarce wodno-ściekowej
• Serwis samorządowy Gminy Wymiarki – Warunki budowy przydomowej oczyszczalni
• GUS – Definicja pojęcia „oczyszczalnia ścieków”
• BDL GUS – Metadane podgrupy 222: Gospodarka ściekowa