Stefan Pawlikowski. As przestworzy z kryminalną przeszłością
Był jednym z najwybitniejszych polskich pilotów XX wieku. Od młodości związany był z lotnictwem, walczył w trzech wojnach, dowodził elitarnymi jednostkami i do końca pozostał wierny przestworzom.
Młodość i pierwsze loty
Stefan Pawlikowski urodził się 11 października 1896 roku w Kozłowie koło Mińska. Po ukończeniu szkoły średniej w Moskwie w 1915 rok został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do lotnictwa. W lutym 1917 roku uzyskał dyplom pilota w Moskwie, a następnie szkolił się we Francji, gdzie zdobył doświadczenie w walce powietrznej na myśliwcach SPAD S.XIII.
Po rewolucji październikowej nie wrócił do Rosji. Od lipca 1918 roku służył w eskadrze SPA 96, gdzie zestrzelił niemiecki balon obserwacyjny – pierwsze zwycięstwo powietrzne, które przyniosło mu awans na oficera adiutanta. W listopadzie 1918 roku już jako podporucznik dołączył do formującej się Armii Polskiej generała Józefa Hallera we Francji.
Wojna polsko-bolszewicka – skrzydła nad Berezyną
W maju 1919 roku Pawlikowski powrócił z armią Hallera do Polski jako pilot eskadry Br.59, latającej na samolotach Breguet 14. Początkowo był oblatywaczem w Centralnych Warsztatach Lotniczych, ale już w kwietniu 1920 roku trafił do 19. Eskadry Myśliwskiej i walczył nad Berezyną podczas wojny polsko-bolszewickiej. L
atał na myśliwcach SPAD VII, zestrzelił dwa balony obserwacyjne (17 i 22 maja 1920) oraz samolot wroga. Był jednym z pierwszych polskich asów lotniczych, a jego odwaga i umiejętności zapewniły mu szybki awans.
Międzywojnie – rozwój kariery i sportowe sukcesy
Po wojnie Pawlikowski służył w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie, gdzie awansował na kapitana i dowodził 111 Eskadrą Myśliwską. Od października 1921 do marca 1922 latał jako cywilny pilot komunikacyjny na trasie Warszawa-Paryż.
Uczestniczył w licznych rajdach lotniczych – w 1922 roku wraz z nawigatorem Bronisławem Wojtarowiczem zajął pierwsze miejsce w I Krajowym Locie Okrężnym na Breguecie 14. Brał udział w grupowym przelocie nad Alpami na Potezach XV w 1924 roku.
W 1926 roku został dowódcą dywizjonu liniowego i eskadry szkolnej w 2 Pułku Lotniczym w Krakowie. Był także aktywny w środowisku sportowym – kierował polską ekipą podczas międzynarodowych pokazów lotniczych, m.in. w Bukareszcie w 1933 roku.
Skandal, wyrok i powrót do służby
W czerwcu 1926 roku Pawlikowski znalazł się w centrum skandalu. Po cywilnemu, wracając z przyjęcia w towarzystwie oficerów i kobiet, wdał się w kłótnię z taksówkarzem Henrykiem Stróżykiem. Po odprowadzeniu na komisariat policji, zastrzelił go z posiadanej broni, twierdząc, że został obrażony.
Został skazany na 3 lata twierdzy, wydalenie z wojska i pozbawienie odznaczeń. Jednak już w 1927 roku prezydent Ignacy Mościcki ułaskawił go, przywracając stopień wojskowy i odznaczenia. Pawlikowski wrócił do służby i kontynuował błyskotliwą karierę.
II wojna światowa – Brygada Pościgowa i emigracja
W 1929 roku objął dowództwo 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu, a w 1933 roku kierował polską ekipą na pokazach lotniczych w Bukareszcie. W 1934 roku wrócił do 1 Pułku Lotniczego jako dowódca IV Dywizjonu Myśliwskiego, a potem został zastępcą dowódcy pułku. W 1936 roku awansował na podpułkownika, a w 1938 roku objął dowództwo 1 Pułku Lotniczego. W marcu 1939 roku został pułkownikiem i jednym z najważniejszych dowódców polskiego lotnictwa tuż przed wybuchem II wojny światowej.
Po ogłoszeniu mobilizacji przed wybuchem wojny Pawlikowski został dowódcą Brygady Pościgowej, odpowiadającej za obronę powietrzną Warszawy. Współorganizował system informowania o atakach lotnictwa niemieckiego, oparty na sieci posterunków obserwacyjnych. Po klęsce wrześniowej przedostał się do Francji, gdzie od grudnia 1939 roku był komendantem Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyon-Bron. Organizował tam polskie jednostki myśliwskie, m.in. dywizjon I/145.
Po upadku Francji zorganizował ewakuację żołnierzy do Wielkiej Brytanii. W Anglii objął funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Blackpool, a od listopada 1941 roku był polskim oficerem łącznikowym w brytyjskim Fighter Command, uzyskując stopień Group Captain RAF. Pełnił faktycznie funkcję dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego na Wyspach.
Ostatni lot
15 maja 1943 roku Pawlikowski zginął w walce powietrznej nad Francją. Leciał na Spitfirze Mk IX (LZ990) w składzie 315 Dywizjonu Myśliwskiego "Dęblińskiego". Jego samolot został zestrzelony przez niemieckiego asa, kapitana Ericha Rudorffera z II./JG 2, choć możliwe jest także zestrzelenie przez artylerię przeciwlotniczą.
Pawlikowski zginął na miejscu. Początkowo pochowano go w Meuvaines, a później przeniesiono na Polski Cmentarz Wojskowy w Grainville-Langannerie w Normandii.
Za swoje zasługi Pawlikowski otrzymał liczne odznaczenia, m.in. Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi, Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921, Krzyż Komandorski Orderu Imperium Brytyjskiego, Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej, Krzyż Wojenny z Palmami (Francja), Krzyż Komandorski Orderu Wazów i Miecza (Szwecja), Krzyż Oficerski Orderu Korony Jugosłowiańskiej, Krzyż Kawalerski Orderu Gwiazdy Rumunii i wiele innych.
Pośmiertnie, decyzją gen. Władysława Andersa, został awansowany do stopnia generała brygady ze starszeństwem od 1 stycznia 1964 roku. Jego imię nosił 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, a dziś tradycje te kontynuuje 23 Baza Lotnictwa Taktycznego.
