William Wallace. Bohater Szkotów, który konał w męczarniach

Zdrada w Robroyston – upadek nieugiętego wojownika

Wallace wymykał się pościgowi przez długie miesiące, znajdując schronienie wśród wiernych zwolenników w trudno dostępnych terenach szkockich. Jego fortuna załamała się 5 sierpnia 1305 roku w małej osadzie Robroyston niedaleko Glasgow. John de Menteith, szkocki szlachcic przysięgający wierność koronie angielskiej, doprowadził do spotkania z Wallace’em w miejscowej karczmie pod pretekstem tajnych rokowań.

Menteith przygotował pułapkę z zimną kalkulacją. Podczas pozornie przyjacielskiej uczty dał umówiony sygnał – odwrócenie talerza do góry dnem. Ten prosty gest uruchomił łańcuch wydarzeń, które na zawsze odmieniły los Szkocji. Ukryci w pobliżu żołnierze angielskiego garnizonu wtargnęli do karczmy i obezwładnili niczego nieświadomego Wallace’a.

Schwytanego przywódcę zakuto w kajdany i przewieziono do zamku Dumbarton, gdzie spędził ostatnie dni na szkockiej ziemi. Już wtedy Edward I planował widowiskową egzekucję, która miała na zawsze położyć kres szkockim dążeniom niepodległościowym. Wallace otrzymał propozycję łaski w zamian za publiczne uznanie zwierzchnictwa angielskiego króla, lecz kategorycznie ją odrzucił.

Podróż do Londynu – droga bez powrotu

Transport Wallace’a do stolicy Anglii przypominał triumfalny pochód zwycięzcy nad pokonanym wrogiem. Konwój wyruszył 22 sierpnia 1305 roku, eskortowany przez oddział ciężkozbrojnych rycerzy. Każda mijana osada angielska witała procesję okrzykami radości i pogardliwymi komentarzami pod adresem szkockiego jeńca.

Edward I celowo przedłużał podróż, aby wieść o schwytaniu Wallace’a dotarła do wszystkich zakątków królestwa. Mieszkańcy angielskich miast gromadzili się przy drogach, pragnąc zobaczyć słynnego szkockiego buntownika w kajdanach. Niektórzy rzucali kamieniami i błotem, inni wykrzykiwali pogróżki i obelgi.

Wallace zachowywał godność mimo upokarzających warunków transportu. Świadkowie opisywali go jako człowieka nieugięcie patrzącego przed siebie, jakby wiedział, że jego śmierć będzie miała większe znaczenie niż życie.

Westminster Hall – teatr angielskiej sprawiedliwości

Proces Wallace’a w Westminster Hall stanowił starannie wyreżyserowane przedstawienie angielskiej władzy. Najstarsza część kompleksu parlamentarnego zamieniła się w scenę pokazowego sądu, gdzie wyrok zapadł na długo przed rozpoczęciem rozprawy. Ława przysięgłych składała się wyłącznie z angielskich dygnitarzy, a sam król Edward I bacznie obserwował przebieg wydarzeń z ukrycia.

Akt oskarżenia wyliczał długą listę zarzutów: zdradę stanu, morderstwa, podpalenia, świętokradztwo i rabunki. Każdy punkt miał na celu przedstawienie Wallace’a jako krwiożerczego barbarzyńcę zagrażającego pokojowi chrześcijańskiej Europy. Prokuratorzy koronni malowali obraz nieludzkiego potwora, który siał zniszczenie na ziemiach należących do korony angielskiej.

Wallace odrzucał wszystkie zarzuty dotyczące zdrady, wielokrotnie podkreślając, że urodził się jako wolny Szkot i nigdy nie złożył przysięgi wierności Edwardowi I. Jego linia obrony opierała się na przekonaniu, że nie można zdradzić władcy, którego nigdy się nie uznawało. Ta logiczna argumentacja nie miała jednak żadnego znaczenia w sali sądowej, gdzie panowała atmosfera zemsty i politycznej kalkulacji.

Smithfield – miejsce ostatecznej rozprawy

Egzekucja Wallace’a na placu Smithfield przekroczyła granice okrucieństwa nawet jak na standardy średniowiecznej sprawiedliwości. Edward I osobiście nadzorował przygotowania, pragnąc stworzyć widowisko, które na zawsze zostanie w pamięci świadków. Tysiące londyńczyków zgromadziły się, aby zobaczyć koniec słynnego szkockiego buntownika.

Skazańca najpierw przywiązano do drewnianej kraty i kazano koniom ciągnąć go przez ulice Londynu z Westminster aż do miejsca egzekucji. Siedmiokilometrowa trasa wiodła przez najruchliwsze dzielnice miasta, gdzie tłumy gapiów wykrzykiwały obelgi i ciskały przedmiotami w Wallace’a. Jego ciało zostało poważnie okaleczone już przed rozpoczęciem właściwej kaźni.

Na placu egzekucyjnym rozpoczęto wieloetapową ceremonię śmierci. Wallace’a powieszono, lecz zdjęto z szubienicy, gdy wciąż oddychał. Następnie przeprowadzono kastrację i wypatroszenie – jego wnętrzności i serce wyjęto, po czym spalono na stosie. Dopiero wtedy odcięto mu głowę i poćwiartowano ciało na cztery części.

Zbezczeszczenie zwłok – ostateczne upokorzenie

Podział ciała Wallace’a między różne miasta angielskie i szkockie miał głęboki wymiar symboliczny i polityczny. Edward I rozkazał wysłać poszczególne części do Newcastle, Berwick, Stirling i Perth, gdzie miały być wystawione na widok publiczny jako ostrzeżenie dla potencjalnych buntowników. Głowę zatknięto na włóczni na Moście Londyńskim, gdzie pozostała przez wiele miesięcy.

Zniszczenie ciała pozbawiało Wallace’a – według ówczesnych wierzeń religijnych –możliwości zmartwychwstania w dniu sądu ostatecznego. Edward I nie zadowolił się fizyczną śmiercią przeciwnika, lecz pragnął duchowego potępienia i wymazania z ludzkiej pamięci. Brak chrześcijańskiego pochówku stanowił najwyższą formę hańby w średniowiecznej Europie.

Paradoksalnie, okrutność egzekucji odniosła skutek odwrotny do zamierzonego. Zamiast zastraszyć Szkotów, śmierć Wallace’a rozpaliła płomień oporu, który płonął przez kolejne pokolenia. Jego imię stało się synonimem walki o wolność, a miejsce egzekucji w Smithfield zyskało w szkockiej tradycji miano świętego.