Zabiła miliony. Jak cholera zmieniła oblicze XIX wieku
Wiek pary, rewolucji przemysłowej i gwałtownego rozwoju miast miał swoją ciemną stronę – epidemie cholery, które pustoszyły kontynenty, siejąc śmierć i panikę. Ta niewidzialna siła nie tylko zabijała miliony, ale zmusiła społeczeństwa do zrewidowania wszystkiego, co wiedziały o zdrowiu, higienie i roli państwa w ochronie obywateli.
Początki pandemii
Cholera przez wieki była zjawiskiem endemicznym dla Bengalu, szczególnie delty Gangesu, gdzie wilgotny klimat i gęstość zaludnienia sprzyjały rozwojowi bakterii Vibrio cholerae. Pierwsza pandemia wybuchła w 1817 roku, kiedy brytyjskie wojska i kupcy przenieśli chorobę na szlaki handlowe Azji Południowej i Południowo-Wschodniej.
W ciągu kilku lat cholera dotarła do Chin, Japonii, Bliskiego Wschodu i Afryki Wschodniej, zbierając śmiertelne żniwo wśród żołnierzy, pielgrzymów i mieszkańców portowych miast.
Druga pandemia: Europa i Ameryka w szponach zarazy
W 1829 roku rozpoczęła się druga pandemia, która na zawsze zmieniła historię Zachodu. Cholera dotarła do Rosji, a w 1831 roku – do Polski, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Francji. W 1832 roku Nowy Jork przeżył swoją pierwszą wielką epidemię – w ciągu kilku miesięcy zmarło tam 3,5 tysiąca osób.
W Londynie, Paryżu, Hamburgu i Warszawie panika ogarnęła całe dzielnice. Władze nie rozumiały mechanizmu choroby – winiono "złe powietrze", brud, a nawet spiski polityczne.
W Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych śmiertelność sięgała 50%, a w niektórych miastach nawet 70% chorych nie przeżywało kilku dni od pierwszych objawów. Ludzie umierali w męczarniach, odwodnieni, z siną skórą i zapadniętymi oczami. Przerażenie było tak wielkie, że rodziny porzucały chorych, a ciała grzebano w masowych grobach.
Trzecia pandemia
Największa i najtragiczniejsza była trzecia pandemia (1852–1860), która objęła niemal cały świat. W Europie Zachodniej zginęło ponad milion osób, a w Indiach – nawet dwa miliony. W tym czasie narodziła się nowoczesna epidemiologia.
W 1854 roku londyński lekarz John Snow, analizując mapę zgonów w dzielnicy Soho, wykazał, że źródłem epidemii była skażona pompa wodna przy Broad Street. Zamknięcie studni zatrzymało epidemię, a Snow po raz pierwszy udowodnił, że cholera przenosi się przez wodę, a nie powietrze.
Jego odkrycie początkowo wyśmiewano, ale z czasem uznano za przełom. Snow stał się pionierem epidemiologii, a jego metoda śledzenia źródeł zakażenia do dziś jest podstawą walki z chorobami zakaźnymi.
Cholera a rewolucja sanitarna
W 1883 roku niemiecki bakteriolog Robert Koch, podczas badań w Egipcie i Indiach, wyizolował pałeczkę cholery – Vibrio cholerae. Odkrycie to umożliwiło rozwój pierwszych szczepionek i potwierdziło, że kluczowe znaczenie ma czystość wody i kanalizacja. Koch otrzymał Nagrodę Nobla, a jego prace przyczyniły się do powstania nowoczesnej bakteriologii i mikrobiologii.
Epidemie cholery wymusiły rewolucję w urbanistyce. W Londynie, po tzw. "Wielkim Smrodzie" z 1858 roku, inżynier Joseph Bazalgette zaprojektował gigantyczny system kanalizacyjny, który do dziś chroni miasto przed epidemiami. Podobne inwestycje powstały w Paryżu, Hamburgu, Wiedniu i Warszawie. Wprowadzono obowiązkowe badania wody, inspekcje sanitarne i edukację zdrowotną. W miastach Zachodu liczba zachorowań zaczęła spadać już pod koniec XIX wieku.
Społeczne skutki cholery
Cholera siała panikę – zamykano szkoły, teatry, kościoły, a na ulicach pojawiały się patrole sanitarne. W wielu miastach wybuchały zamieszki, zwłaszcza gdy biedni oskarżali lekarzy o "trucie studni" lub ukrywanie leków dla bogatych.
Epidemie wywoływały masowe migracje – ludzie uciekali z miast na wieś, byle tylko uniknąć kontaktu z chorymi. Prasa codziennie relacjonowała liczbę zgonów, a literatura, malarstwo i muzyka epoki pełne są obrazów zarazy, śmierci i rozpaczy.
Cholera pogłębiła podziały społeczne. Najwięcej ofiar pochodziło z najbiedniejszych dzielnic – tam, gdzie nie było kanalizacji, a woda pitna pochodziła z rzek i studni. Epidemie przyczyniły się do powstania pierwszych organizacji zdrowia publicznego, obowiązkowych rejestrów zgonów i szczepień.
Cholera w Polsce: Warszawa, Lwów, Wilno
Polskie miasta nie były wyjątkiem. W 1831 roku cholera dotarła do Warszawy, gdzie zmarło ponad 10 tysięcy osób. W Lwowie, Wilnie i innych miastach zaborów epidemie powtarzały się co kilka lat.
Władze rosyjskie i pruskie wprowadzały kwarantanny, dezynfekcje i zakazy zgromadzeń, ale często brakowało środków i wiedzy. W 1855 roku w Warszawie powstała pierwsza stacja dezynfekcyjna, a pod koniec XIX wieku rozpoczęto budowę nowoczesnych wodociągów i kanalizacji.
