Zjazd wiedeński 1515. Punkt zwrotny w historii Jagiellonów
Maksymilian I Habsburg zorganizował w lipcu 1515 roku w Wiedniu spotkanie z Jagiellonami. Cesarz przekonał Zygmunta Starego do układu obustronnych korzyści. Władysław Jagiellończyk zgodził się na dziedziczenie tronów Czech i Węgier przez Habsburgów w przypadku wymarcia jego linii dynastycznej. Jednocześnie cesarz zerwał niebezpieczny sojusz z Moskwą przeciwko Polsce.
Zjazd wiedeński 1515
Zagrożenie państw jagiellońskich przed 1515 rokiem
Sytuacja międzynarodowa państw jagiellońskich dramatycznie pogorszyła się po 1512 roku. Rozpoczęta wówczas wojna litewsko-moskiewska przyniosła ciężkie porażki. Wasyl III zdobył strategiczny Smoleńsk w 1514 roku i zawarł sojusz z cesarzem Maksymilianem przeciwko Polsce i Litwie. Cesarz obiecał pomoc Moskwie w zdobyciu Kijowa, Smoleńska i Połocka.
Albrecht Hohenzollern odmawiał składania hołdu lennego królowi Polski od 1511 roku. Wielki mistrz krzyżacki otrzymał wsparcie od elektorów brandenburskich i księcia pomorskiego. Cesarz nakazał im udzielanie zakonowi pomocy zbrojnej przeciwko Polsce. Sytuacja państwa polskiego stała się krytyczna z powodu koalicji trzech wrogów.
Zygmunt Stary trafnie ocenił zagrożenie wynikające z sojuszu zachodniego i wschodniego sąsiada. Podobne układy w przeszłości i przyszłości sprowadzały na Polskę katastrofy narodowe. Król rozpoczął więc intensywne rozmowy dyplomatyczne z Maksymilianem I w celu rozerwania niemiecko-moskiewskiego sojuszu.
Przebieg rokowań i warunki układu
Przygotowania do zjazdu rozpoczęły się od wstępnych rozmów w Bratysławie. Trzej monarchowie spotkali się w Wiedniu w dniach 15-26 lipca 1515 roku. Zygmunt Stary reprezentował Polskę i Litwę, Władysław Jagiellończyk panował nad Czechami i Węgrami, a Maksymilian I rządził Świętym Cesarstwem Rzymskim.
Cesarz zobowiązał się do zaprzestania popierania Krzyżaków i Moskwy przeciwko Polsce. W zamian Jagiellonowie zgodzili się na realizację podwójnego małżeństwa swoich dzieci z wnukami cesarza. Ludwik Jagiellończyk miał poślubić Marię Habsburg, a Anna Jagiellonka wyjść za Ferdynanda Habsburga. Dodatkowo Maksymilian obiecał zaadoptować Ludwika i mianować go swoim następcą.
Traktat składał się z pięciu dokumentów podpisanych 22 lipca. Trzy z nich dotyczyły małżeństw między dynastiami.
Czwarty zawierał zobowiązanie cesarza do zakazu wzywania miast pruskich przed sądy Rzeszy oraz ściągnięcia banicji z Elbląga i Gdańska. Piąty dokument regulował adopcję Ludwika Węgierskiego przez cesarza.
Realizacja ustaleń i skutki polityczne
Cesarz rzeczywiście nie wystąpił przeciwko sekularyzacji Prus w 1525 roku. Nie negował także złożenia hołdu lennego przez Albrechta Hohenzollerna. Dzięki temu doszło do zawarcia traktatu krakowskiego i przyjęcia hołdu pruskiego. Zygmunt Stary osiągnął swój główny cel polityczny poprzez neutralizację zagrożenia krzyżackiego.
Habsburgowie zabezpieczyli sobie sukcesję w Czechach i na Węgrzech po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 roku pod Mohaczem. Władysław II zmarł już w 1516 roku, a jego syn bezpotomnie zginął w bitwie z Turkami. W wyniku tego tragicznego zbiegu okoliczności Jagiellonowie utracili swoje królestwa środkowoeuropejskie.
Śląsk pozostający w zależności lennej od Królestwa Czech znalazł się poza orbitą wpływów polskich aż do 1922 roku. Habsburgowie objęli władzę w Czechach i na Węgrzech na prawie 400 lat. Dla Jagiellonów oznaczało to wyparcie z Europy Środkowej i koniec dominacji w tym regionie. Gwiazda tej dynastii jako największego mocarstwa zaczynała gasnąć.
Podczas powojennej oceny zjazdu historycy przez lata postrzegali go negatywnie. Oskarżano Habsburgów o zdradę i wepchniecie Ludwika w sidła tureckie. Jednak nikt nie przewidział przedwczesnej śmierci młodego króla, a pozycja Władysława na elekcyjnych tronach była i tak niepewna.
