Bezdomny dostał 100 tys. dolarów. Eksperyment, który zszokował
Kalifornijski bezdomny Ted Rodrigue stał się bohaterem niezwykłego eksperymentu społecznego - otrzymał 100 tysięcy dolarów, by sprawdzić, jak nagłe bogactwo wpłynie na człowieka żyjącego latami w skrajnej biedzie. Jego historia, uwieczniona w dokumencie "Reversal of Fortune", odsłania mechanizmy, których nie sposób zrozumieć bez znajomości psychologii ubóstwa i radzenia sobie z traumą.
Ilustracja poglądowa
Codzienność pod mostem
Ted Rodrigue przez lata przetrwał pod mostem w Kalifornii, utrzymując się ze zbiórki aluminiowych puszek i szklanych butelek. W latach dziewięćdziesiątych i na początku XXI wieku recykling odpadów był jednym z niewielu sposobów zarobku dla osób wykluczonych z rynku pracy – system nie oferował wtedy rozwiniętych programów wsparcia socjalnego dla bezdomnych. Dzienny zarobek Teda wynosił około 25 dolarów, w lepsze dni sięgał 35 dolarów, co wystarczało na podstawowe jedzenie, papierosy i piwo.
Nagrał go i wysłał na policję. Teraz każdy zobaczy, co zrobił kierowca
Jego dzieciństwo naznaczyła alkoholowa matka i napięte relacje rodzinne, co w tamtym okresie rzadko prowadziło do jakiejkolwiek terapii – wsparcie psychologiczne dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych nie było dostępne w skali, jaką znamy dziś.
Jedynym bliskim człowiekiem w życiu Teda był młody Mike, pracujący w zakładzie recyklingu, gdzie obaj mężczyźni spotykali się regularnie. Ta przyjaźń stanowiła jedną z niewielu stałych punktów w chaotycznej egzystencji bezdomnego.
Narodziny eksperymentu
Wayne Powers, scenarzysta z Los Angeles, wpadł na pomysł sprawdzenia, jak zachowa się bezdomny człowiek, który nagle otrzyma dużą sumę pieniędzy. W społeczeństwie amerykańskim lat dziewięćdziesiątych narastały pytania o naturę ubóstwa – czy to kwestia indywidualnych wyborów, czy strukturalnych barier? Powers przekonał stację Showtime do sfinansowania projektu, ustalając kwotę na 100 tysięcy dolarów.
Ted Rodrigue przeszedł testy psychiatryczne i badania na obecność narkotyków, by potwierdzić, że nie jest uzależniony chemicznie. W tamtym czasie takie badania były kluczowe dla zyskania wiarygodności eksperymentu – producenci chcieli uniknąć zarzutów o manipulację czy wykorzystywanie osoby niezdolnej do świadomych decyzji. Pieniądze ukryto w kufrze pośród śmieci, a dołączona kartka zadawała pytanie: "Co zrobiłby bezdomny człowiek, gdyby dostał 100 000 dolarów?"
Pierwsze tygodnie bogactwa
Po znalezieniu pieniędzy Ted błyskawicznie kupił nowy rower, wynajął pokój w motelu i zabrał Mike’a do parku rozrywki. W środowisku bezdomnych wiadomość o jego fortunę rozeszła się natychmiast – w społecznościach żyjących na marginesie informacje krążą szybko, a solidarność bywa silniejsza niż w stabilnych strukturach społecznych. Koledzy z ulicy zaczęli prosić o pomoc, a Ted chętnie spłacał ich długi i udzielał wsparcia finansowego.
Pojawiły się też kobiety, które wcześniej go ignorowały. Ten wzorzec zachowań można częściowo tłumaczyć psychologią kompensacyjną – człowiek, który przez lata był niewidzialny społecznie, nagle próbuje nadrobić poczucie odrzucenia przez demonstracyjne wydawanie pieniędzy.
Po kilku tygodniach Ted pojechał do Sacramento odwiedzić matkę i siostry. Rodzina zaproponowała mu pomoc w znalezieniu pracy i ustabilizowaniu życia, ale odmówił. Wyjaśnił, że nie chce, by ktokolwiek dyktował mu, jak ma żyć – reakcja typowa dla osób, które długo funkcjonowały poza społecznymi strukturami i nauczyły się skrajnej autonomii.
Odrzucenie wsparcia i spirala wydatków
Produkcja dokumentu zaangażowała doradcę finansowego, licząc, że pomoże Tedowi racjonalnie zarządzać pieniędzmi. Ten jednak szybko odrzucił pomoc, podejrzewając ukryte motywy doradcy i nie widząc sensu w planowaniu przyszłości.
W psychologii ubóstwa zjawisko to określa się mianem "skrócenia horyzontu czasowego" – gdy człowiek przez lata żyje z dnia na dzień, myślenie długoterminowe staje się abstrakcyjne i nierealne.
Ted wynajął luksusowe mieszkanie, kupował samochody, organizował przyjęcia i regularnie spożywał alkohol. Jego wydatki sięgały 10 tysięcy dolarów tygodniowo. Nie chodziło tu jedynie o brak umiejętności finansowych – w grę wchodziła głębsza niezdolność do opóźniania gratyfikacji, rozwinięta latami życia w niepewności, gdzie każdy dzień mógł być ostatnim.
Powrót do punktu wyjścia
Po sześciu do ośmiu miesiącach Ted wydał całą sumę i ponownie stał się bezdomnym. W 2007 roku wrócił do zbierania puszek i butelek w tym samym zakładzie recyklingu, gdzie pracował przed eksperymentem. Podczas występu w programie Oprah Winfrey Show przyznał, że jego małżeństwo – zawarte w okresie bogactwa – rozpadło się wraz z utratą pieniędzy.
Wszyscy "przyjaciele" z okresu prosperity zniknęli, gdy Ted znów stał się biedny. Co zaskakujące, wyznał, że czuje się teraz spokojniejszy niż podczas krótkiego epizodu życia "na wyższych szczeblach". Badania psychologiczne potwierdzają, że dla osób z długotrwałym doświadczeniem ubóstwa nagłe bogactwo może być źródłem stresu – brak umiejętności poruszania się w nowej rzeczywistości, presja otoczenia i niepewność co do własnej tożsamości tworzą toksyczną mieszankę.
