Matka, żona, cesarzowa. Kobieta, która rządziła Rzymem

Wnuczka Augusta

Agrypina przyszła na świat w roku 15 n.e. jako córka Germanika – jednego z najbardziej cenionych wodzów i administratorów wczesnego cesarstwa. Jej matka, również Agrypina, należała do najbliższej rodziny cesarza Augusta. To pochodzenie dawało dziewczynie miejsce w najwyższej hierarchii społecznej Rzymu, ale również narażało na niebezpieczeństwa związane z walką o wpływy przy dworze.

Lata dwudzieste i trzydzieste pierwszego wieku były okresem intensywnych intryg dynastycznych. Germanik zmarł w podejrzanych okolicznościach w roku 19 n.e., co wywołało plotki o otruciu na zlecenie cesarza Tyberiusza. Agrypina Starsza otwarcie oskarżała dwór o morderstwo, co doprowadziło do jej wygnania i śmierci z głodu. Młoda Agrypina obserwowała te wydarzenia jako nastolatka – lekcja była jasna: w Rzymie przetrwają tylko ci, którzy potrafią manipulować i eliminować konkurentów.

W roku 28 n.e. trzynastoletnia Agrypina wyszła za mąż za Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa – arystokratę z bogatej rodziny, ale o wątpliwej reputacji. Związek ten był politycznym sojuszem, nie romansem. W 37 roku urodził się ich syn, przyszły cesarz Nero. Ahenobarbus zmarł trzy lata później, pozostawiając Agrypinę jako młodą wdowę z małym dzieckiem i bez realnej ochrony politycznej.

Cesarz Kaligula, jej brat, oskarżył ją o udział w spisku i zesłał na Sardynię. Przez siedem lat żyła w izolacji na wyspie, odcięta od dworu i możliwości wpływania na politykę. Ten okres wygnania ukształtował jej determinację – kiedy wróciła do Rzymu po śmierci Kaliguli, była zdecydowana nigdy więcej nie znaleźć się w pozycji bezbronnej.

Droga do tronu

Powrót Agrypiny do centrum władzy nastąpił dzięki małżeństwu z cesarzem Klaudiuszem w 49 roku n.e. Był to jej stryj – związek małżeński między tak bliskimi krewnymi był nielegalny, więc senat musiał uchwalić specjalne prawo, by umożliwić ślub. Klaudiusz, owdowiały i podatny na wpływy, stał się narzędziem w rękach ambitnej żony.

Agrypina natychmiast zaczęła budować pozycję swojego syna. Nero został adoptowany przez Klaudiusza i wyznaczony na następcę tronu, pomijając biologicznego syna cesarza, Brytanika. W imperium, gdzie sukcesja zależała od woli panującego, Agrypina skutecznie wyeliminowała konkurencję. Brytanik zmarł w wieku czternastu lat – oficjalnie z powodu epilepsji, choć współcześni mu historycy otwarcie spekulowali o otruciu.

W roku 54 n.e. cesarz Klaudiusz zmarł po zjedzeniu posiłku z grzybami. Starożytni autorzy zgodnie sugerowali, że Agrypina podała mu truciznę. Nero, mający wtedy siedemnaście lat, został proklamowany cesarzem przez gwardię pretoriańską – jednostkę, którą Agrypina wcześniej przekupiła i którą dowodził jej oddany sojusznik Burrus.

Przez pierwsze lata rządów Nerona Agrypina sprawowała realną władzę. Uczestniczyła w naradach senatu – przywilej niespotykany dla kobiet. Monety bite w tym okresie przedstawiały jej profil obok wizerunku syna, z jej nazwiskiem zapisanym przed imieniem cesarza. To było symboliczne odwrócenie hierarchii – matka prezentowała się jako równorzędna, jeśli nie dominująca postać.

Konflikt z synem

Nero dorastał i zaczynał dążyć do samodzielności. Około roku 55 n.e. relacje między matką a synem zaczęły się pogarszać. Agrypina ingerowała w prywatne życie Nerona – sprzeciwiała się jego związkom z kochankami, próbowała kontrolować wybór małżonki. Dla młodego cesarza, wychowanego w przekonaniu o własnej absolutnej władzy, te interwencje były nie do przyjęcia.

Pierwszym sygnałem otwartego konfliktu było usunięcie Agrypiny z pałacu. Nero kazał jej opuścić cesarski kompleks i zamieszkać w osobnej rezydencji. Utrata fizycznego dostępu do cesarza oznaczała utratę wpływów – dwór natychmiast zrozumiał, że gwiazda Agrypiny zaczyna gasnąć. Jej sojusznicy zaczęli dystansować się, obawiając się, że lojalność wobec matki cesarza może być uznana za nielojalność wobec samego cesarza.

Agrypina próbowała odzyskać pozycję poprzez szantaż. Groziła, że ujawni, iż Nero nie jest prawdziwym dziedzicem tronu, że adopcja była nielegalna, że Brytanik miał lepsze prawa. To był błąd – zamiast odzyskać wpływy, stała się zagrożeniem. W Rzymie groźby wobec cesarza kończyły się tylko w jeden sposób.

Według późniejszych relacji Nero rozważał różne metody pozbycia się matki. Otrucie było zbyt podejrzane po śmierci Klaudiusza. Inscenizacja wypadku wydawała się bezpieczniejsza. Cesarz wymyślił plan z łodzią – konstrukcja miała się rozpaść w trakcie rejsu, pozorując katastrofę morską.

Mord na zatoce

W marcu 59 roku n.e. Nero zaprosił matkę na festiwal w Baiae – ekskluzywnym kurorcie nad Zatoką Neapolitańską. Po uczcie Agrypina wsiadła na łódź, która miała zawieźć ją z powrotem do rezydencji. Statek został specjalnie przygotowany – część konstrukcji miała się zawalić po wypłynięciu na pełne morze. Plan się nie powiódł. Agrypina przeżyła i dopłynęła do brzegu.

Kiedy Nero dowiedział się, że matka żyje, spanikował. Wysłał grupę żołnierzy z rozkazem zabicia jej natychmiast. Według Tacyta – historyka piszącego kilkadziesiąt lat po wydarzeniu – Agrypina przyjęła zabójców ze spokojem. Miała krzyknąć, by uderzyli w brzuch, który nosił Nerona. Ten ostatni gest był oskarżeniem i przekleństwem jednocześnie.

Ciało Agrypiny pochowano w pośpiechu, bez cesarskich honorów. Nero oficjalnie ogłosił, że matka była zamieszana w spisek przeciwko niemu i odebrała sobie życie po demaskacji. Nikt w Rzymie nie uwierzył w tę wersję, ale nikt też otwarcie jej nie zakwestionował. Senat wysłał gratulacje cesarzowi z okazji ocalenia od zamachu – takie były reguły gry o przetrwanie w imperium.

Morderstwo matki stało się punktem zwrotnym w postrzeganiu Nerona. Wcześniej uważany za młodego władcę o artystycznych zainteresowaniach, teraz zyskał reputację okrutnika. Starożytni historycy widzieli w tym zabójstwie symboliczny moment – cesarstwo przekroczyło granicę, poza którą żadna zbrodnia nie była już nie do pomyślenia.