Zubrzyca Górna: Malowniczy skansen. Drugiego takiego miejsca nie ma w całej Małopolsce
To nie kolejny skansen jakich wiele. To żywy organizm, który tętni historią i kulturą pogranicza polsko-słowackiego - miejsca, które przez wieki znajdowało się pod władaniem Królestwa Węgier, a do Polski zostało przyłączone dopiero po I wojnie światowej. Ten unikalny kontekst sprawia, że Orawa to osobna historia - inna od góralszczyzny Podhala, bardziej surowa, chłopska, bez parady folkloru. Za to z autentyzmem wpisanym w drewniane chałupy.
Skansen z duszą - i historią
Historia tego miejsca zaczęła się nietypowo - od darowizny. W latach 30. XX wieku właściciele dworu Moniaków - rodzina szlachecka zakorzeniona na Orawie od pokoleń - przekazali swój majątek narodowi. Czyn bez precedensu: dom, ziemia, wyposażenie, wszystko - z intencją, by powstało muzeum upamiętniające kulturę regionu.
Dziś ten historyczny dwór z XVIII wieku - z sieniami, alkierzami i gankiem w stylu orawskim - jest sercem skansenu. To jedyny taki dwór orawski zachowany na miejscu w Polsce - z pełnym wyposażeniem, galerią portretów przodków, meblami, ceramiką i tekstyliami, które przypominają, że Orawa miała także swoją drobną szlachtę, żyjącą obok chłopów.
Co tu zobaczyć? Spacer przez wieki i warstwy społeczne
Orawski Park Etnograficzny to dziś ponad 60 budynków, zgrupowanych w kilku sektorach - tworzących niemal wioskę sprzed stu lat.
Znajdziemy tu:
- chałupy bogatych i biednych: od izbowych domów z Jabłonki i Zubrzycy po skromne chaty biedaków i pasterzy
- zabudowania gospodarcze: stodoły, spichlerze, szałasy, pasieki, piwnice ziemne
- warsztaty rzemieślnicze i zakłady przetwórcze: olejarnię, młyn wodny, tartak, kuźnię, folusz
- obiekty sakralne: kapliczki, krzyże przydrożne, i niewielką dzwonnicę;
- karczmę z Podwilka - przykład typowej wiejskiej gospodarki gościnnej, z charakterystyczną czarną izbą i wędzarnią.
Całość została zaaranżowana tak, by odwiedzający nie mieli poczucia muzealnego dystansu - ale realnego zanurzenia w przeszłości. To dzięki np. detalom: drewniane łoża z pierzynami, skrzynie posagowe, żarna, kołowrotki, formy do sera, siekiery i radła. Nie ma tu scenografii - są prawdziwe eksponaty z orawskich wsi, odtworzone zgodnie z dokumentacją etnograficzną.
Nie tylko do oglądania. Tutaj historia żyje
Skansen nie jest tylko do zwiedzania - to przestrzeń, która żyje wydarzeniami i ludźmi. Szczególnie latem.
Co roku odbywa się tu "Święto Borówki" - barwny festyn poświęcony regionalnym tradycjom i kuchni. Najbliższe będzie w niedzielę 3 sierpnia. Są pokazy rzemiosła, występy zespołów ludowych, kiermasze rękodzieła, konkursy pieczenia placków z jagodami, degustacje zupy orawskiej czy kwaśnicy.
Odbywają się tu również:
- warsztaty edukacyjne dla dzieci i dorosłych (malowanie na szkle, wycinanki, tkactwo, pisanie ikon, garncarstwo),
- lekcje muzealne w gwarze orawskiej,
- oprowadzania tematyczne, np. "Ginące zawody",
- rekonstrukcje zwyczajów - jak orawskie wesele, kolędowanie, święcenie pól.
A zimą? Ogrzewane izby dworu Moniaków stają się sceną dla koncertów kameralnych i pokazów filmów etnograficznych. To bowiem całoroczne muzeum.
Dlaczego warto tu przyjechać?
W czasach, gdy turystyka coraz częściej opiera się na komercji, kolorowych jarmarkach i instagramowych "bajkach", Orawski Park Etnograficzny zachowuje ciszę, przestrzeń i prawdę. To miejsce nie udaje historii - ono ją naprawdę pokazuje.
Nie ma tu kolejek, hałasu, paragonów grozy. Jest za to drewniana ścieżka przez las, dym z komina, zapach drewna, odgłos młyna poruszanego wodą. Jest czas, by posłuchać opowieści przewodnika, który zna imiona dawnych mieszkańców i anegdoty o codziennym życiu sprzed stulecia.
To idealne miejsce dla rodzin z dziećmi, dla osób starszych, dla pasjonatów etnografii i dla każdego, kto szuka autentycznego kontaktu z kulturą - nie tej wystawionej na sprzedaż, ale tej zakorzenionej w ziemi i pamięci.
Informacje praktyczne
Zubrzyca Górna leży ok. 25 km od Nowego Targu, 80 km od Krakowa. Godziny otwarcia Orawskiego Parku Etnograficznego (lato): codziennie 9-17.
Ceny biletów:
- bilet normalny: 25 PLN
- bilet ulgowy (ulgi ustawowe): 15 PLN
- bilet bezpłatny: ulgi ustawowePosiadacze Karty Dużej Rodziny:
- bilet normalny: 22 PLN
- bilet ulgowy: 13 PLN
