Będzin: Najstarsza cementownia w Polsce dostaje drugie życie. Ale zdążą tu jeszcze nakręcić nowe "Gwiezdne wojny"

Obecnie realizowane są pierwsze prace przygotowawcze, związane z rekultywacją tego terenu na cele przyrodnicze. Ostatnio zakończył się etap rozbiórek elementów zagrażających bezpieczeństwu - ruin i fragmentów dawnych konstrukcji.

Wartość zadania, wykonywanego przez firmę Developer i Recykling Sp. z o.o., wyniosła 484 620 zł.

- Równoległe w ramach waloryzacji tego obiektu prowadzone są procedury przetargowe związane z oceną ofert złożonych w postępowaniu dotyczącym rozbiórek. Po rozstrzygnięciu możliwe będzie rozpoczęcie kolejnych robót związanych z adaptacją zabytkowych obiektów na Centrum Kultury i Animacji - mówi Łukasz Dytko, rzecznik prasowy Urzędu Miejskiego w Będzinie.

Rewitalizacja Cementowni Grodziec to inwestycja kompleksowa i spójna. Dlatego, jak słyszymy w będzińskim samorządzie, trudno dziś wskazać jeden obiekt, który powstanie w pierwszej kolejności.

- Cały projekt został zaplanowany tak, by wszystkie elementy - od sali teatralnej, budynku ośrodka kultury i animacji, przez przestrzenie dla organizacji pozarządowych, kino letnie, czytelnię i bibliotekę, aż po sale spotkań i szkoleniowe czy salę taneczno-gimnastyczną - były realizowane równolegle i oddane do użytku jednocześnie - tłumaczy Łukasz Dytko.

To nie jest inwestycja, którą można podzielić na pojedyncze etapy użytkowe - wszystkie prace budowlane, rekultywacyjne i infrastrukturalne są ze sobą ściśle powiązane. Dzięki temu po zakończeniu prac mieszkańcy otrzymają w pełni gotowe i nowoczesne centrum kultury, edukacji i aktywności społecznej, otoczone atrakcyjną, zieloną przestrzenią.

- Chcemy, by moment otwarcia Cementowni Grodziec był prawdziwym przełomem - symbolicznym powrotem tego miejsca do życia, ale już w zupełnie nowej roli: serca dzielnicy i wizytówki postindustrialnego Będzina - podkreśla Łukasz Dytko.

Miasto Będzin pozyskało łącznie ponad 82 mln zł na rewitalizację dawnej Cementowni Grodziec w ramach dwóch dużych projektów finansowanych z funduszy unijnych. Pierwszy z projektów obejmuje adaptację części zabytkowych obiektów cementowni (silosy, hale, transporter) na centrum kultury i animacji społecznej - z salą teatralną, przestrzenią dla NGO, kinem letnim, restauracją, czytelnią, salami edukacyjnymi i sportowymi.

W ramach zadania wykonane będzie także uzbrojenie i zagospodarowanie terenu (układ komunikacyjny, miejsca postojowe, zieleń towarzysząca). Projekt ma ożywić lokalne życie społeczne i gospodarcze, wspierać rozwój sektora kreatywnego, przyciągać turystów i tworzyć nowe miejsca pracy.

Drugi projekt swoim zakresem obejmuje rekultywację 2,67 ha terenu wokół cementowni: wyburzenie niebezpiecznych ruin, zabezpieczenie skarp i osuwisk, usunięcie gatunków inwazyjnych, ukształtowanie stref zieleni (półparkowej, tarasowej, kolekcji pnączy), stworzenie ścieżek oraz elementów małej architektury.

Celem jest przywrócenie wartości przyrodniczych i ekologicznych, wsparcie migracji zwierząt oraz zapewnienie mieszkańcom bezpiecznej, zielonej przestrzeni.

Całość inwestycji - zarówno część budowlaną, kulturalno-społeczną, jak i rekultywacyjną - miasto traktuje jako nierozerwalny proces, w którym wszystkie prace będą prowadzone równolegle i uzupełniały się nawzajem. Oznacza to, że pieniądze będą uruchamiane sukcesywnie, zgodnie z harmonogramem poszczególnych etapów robót, ale dopiero po ich zakończeniu mieszkańcy otrzymają gotowy kompleks w pełnym kształcie.

- Cały projekt rewitalizacji Cementowni Grodziec musi zostać zrealizowany do 31 grudnia 2027 roku. Oznacza to, że do tego czasu wszystkie prace - zarówno budowlane, rekultywacyjne, jak i wykończeniowe - muszą zostać zakończone - wyjaśnia rzecznik prasowy będzińskiego Urzędu Miejskiego.

Następnie miasto zobowiązane jest do pełnego rozliczenia inwestycji. Beneficjent ma obowiązek złożyć wniosek o płatność końcową wraz z częścią sprawozdawczą z realizacji projektu do Instytucji Zarządzającej Funduszami Europejskimi dla Śląskiego w terminie do 25 dni od dnia zakończenia realizacji projektu.

Cementownia Grodziec w Będzinie to miejsce unikatowe na skalę europejską i światową. Niszczeje od lat 80. minionego wieku. Teraz pojawiła się szansa, by to miejsce znów tętniło życiem. Zgodnie z zapowiedziami lokalnych władz Będzina w najbliższych latach była cementownia ma stać się ośrodkiem lokalnego życia społecznego i gospodarczego oraz atrakcją turystyczną Będzina.

Wykonane ekspertyzy dają zielone światło dla rozpoczęcia prac w terenie. Miasto chce uratować wszystkie budynki, które tylko się da.

W lutym 2021 roku do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Śląskiego wpisane zostały: zespół zabudowy cementowni Grodziec przy ulicy Barlickiego, w skład którego wchodzą budynek zbiorników szlamowych (datowany na lata 1926/1927) oraz pięć silosów, połączonych pomostem.

Do rejestru nie zostały natomiast wpisane pozostałe zabudowania na terenach działek ewidencyjnych nr 6749/5 i 6749/6, obręb 002 Grodziec w Będzinie. To też będzie miało duży wpływa na dokumentację projektową, bo prace i ich zakres będą musiały być skonsultowane w sporej części z konserwatorem zabytków.

Cementownia Grodziec to najstarsza cementownia w Polsce (na terenach objętych zaborem rosyjskim). Trzecia w Europie i piąta na świecie. Została uruchomiona w 1857 roku przez Jana Ciechanowskiego. W 1910 roku zbudowany został tutaj jeden z nowocześniejszych pieców w Europie o konstrukcji rurowej. Cement produkowany w tej fabryce był używany między innymi przy budowie Obszaru Warownego Śląsk.

W 1925 roku Stanisław Ciechanowski, syn Jana, sprzedał cementownię koncernowi belgijskiemu Solvay, który rozbudował zakład i prowadził go do 1939 roku. Pracowało tu nawet 700 osób. Przez długi czas pod cementownią utrzymywany był filar oporowy w zalegającym pod tym obiektem pokładzie węgla o grubości 1,8 m. Na skutek wyeksploatowania go przez Kopalnię "Grodziec", nastąpiły nieodwracalne szkody w obiekcie cementowni. Dlatego 31 lipca 1979 roku zakład wstrzymał produkcję.

Po 2000 roku pojawiły się pierwsze plany, jak odzyskać Cementownię Grodziec dla mieszkańców. Pomysłów było mnóstwo. W 2009 roku miasto w ramach unijnego projektu otrzymało 80 tys. euro dofinansowania na projekt, który miał trwać do 2011 roku. Efektem miała być rewitalizacja tego miejsca. Powstała analiza prawno-ekonomiczna tego miejsca.

Jak pisaliśmy wcześniej w "DZ" w 2008 roku Będzin otrzymał 70 tys. euro z Europejskiego Programu Współpracy Transnarodowej. Miasto dołożyło do tego wtedy 54 tys. zł i w ramach projektu powstały dwie koncepcje zagospodarowania terenu. Pierwsza z nich zakładała stworzenie poprzemysłowego miasta ogrodu. Druga, centrum kulturalnego. Nic z tego nie wyszło, bo zabrakło źródła finansowania tych projektów.

Potem, w 2010 roku miasto prowadziło rozmowy z osobami, które byłyby skłonne zainwestować w ten obiekt. Dzięki wcześniejszemu projektowi cementownią miały się wtedy zainteresować podmioty prywatne, m.in. firma Pro Inwest, która zrewitalizowała Szyb Wilson w Katowicach. Także te plany nie wypaliły.

W kolejnych latach swoim życiem żyła informacja, że część budynków Cementowni Grodziec zostanie wyburzona, a przez środek pobiegnie nowa droga. To też pozostało tylko w sferze domniemań i przypuszczeń.