Genialna poliglotka. Pierwsza kobieta z doktoratem

Elena Cornaro Piscopia przyszła na świat 5 czerwca 1646 roku w Wenecji jako trzecie dziecko wpływowego patrycjusza Giovanniego Battisty Cornaro Piscopii i Zanetty Boni. Jej ojciec, pełniący funkcję prokuratora San Marco, należał do elity Republiki Weneckiej, a matka – choć z pochodzenia chłopka – zyskała uznanie dzięki niezwykłym talentom córki.

Elena już w dzieciństwie wykazywała się niezwykłą bystrością i ciekawością świata, co szybko zauważył zaprzyjaźniony z rodziną ksiądz Giovanni Fabris. To on przekonał ojca, by zapewnił córce edukację na poziomie zarezerwowanym dotąd wyłącznie dla chłopców z arystokracji.

Od najmłodszych lat Elena uczyła się łaciny i greki, a w kolejnych latach opanowała także francuski, hiszpański, hebrajski, arabski, chaldejski i angielski. Zyskała przydomek "Oraculum Septilingue" – "Wyrocznia Siedmiu Języków".

Jej edukację prowadzili wybitni nauczyciele: teolog Giovanni Battista Fabris, łacinnik Giovanni Valier, grek Alvise Gradenigo, profesor teologii Felice Rotondi, a także rabin Shemel Aboaf, który wprowadził ją w tajniki hebrajskiego. Elena studiowała również muzykę, filozofię, matematykę, astronomię i teologię, grała na harfie, klawesynie i skrzypcach oraz komponowała własne utwory.

Chociaż w XVII-wiecznej Europie kobiety nie miały formalnego dostępu do studiów uniwersyteckich, wenecka arystokracja i rozwój intelektualny renesansowych Włoch stworzyły Elenie wyjątkowe warunki.

W 1672 roku przeniosła się do Padwy, gdzie pod okiem profesora Carlo Rinaldiniego – przyjaciela ojca i wykładowcy filozofii – przez sześć lat zgłębiała filozofię, nauki ścisłe i teologię. Formalnie nie była studentką Uniwersytetu w Padwie, lecz korzystała z indywidualnych lekcji prowadzonych przez najlepszych profesorów uczelni.

Ojciec Eleny, przekonany o jej geniuszu, postanowił wystąpić o zgodę na dopuszczenie córki do egzaminu doktorskiego z teologii. Spotkał się jednak ze zdecydowanym sprzeciwem biskupa Padwy, kardynała Gregorio Barbarigo, który uznał, że kobieta nie może uzyskać stopnia naukowego w tej dziedzinie. Po długich negocjacjach osiągnięto kompromis: Elena została dopuszczona do egzaminu doktorskiego z filozofii.

25 czerwca 1678 roku Padwa stała się miejscem wydarzenia bez precedensu. Zainteresowanie egzaminem Eleny było tak ogromne, że zrezygnowano z organizacji obrony w uniwersyteckim audytorium i przeniesiono ją do największego kościoła w mieście – Katedry Świętej Dziewicy.

Według relacji z epoki, w obronie uczestniczyło nawet 30 tysięcy osób – od senatorów weneckich, przez uczonych z całej Europy, po zwykłych mieszkańców Padwy.

Elena przez ponad godzinę odpowiadała po łacinie na pytania egzaminatorów, komentując fragmenty Arystotelesa i wykazując się głęboką znajomością filozofii, logiki i retoryki. Jej wystąpienie wywarło tak wielkie wrażenie, że komisja zrezygnowała z tradycyjnego tajnego głosowania i jednogłośnie, publicznie przyznała jej tytuł doktora filozofii. Elena została pierwszą kobietą w historii, która zdobyła taki tytuł na uniwersytecie.

Po uzyskaniu doktoratu Elena Cornaro Piscopia nie spoczęła na laurach. Kontynuowała badania naukowe, publikowała przekłady i rozprawy filozoficzne, a także prowadziła wykłady na Uniwersytecie w Padwie.

W 1670 roku została przewodniczącą weneckiej Akademii dei Pacifici, a jej sława rozprzestrzeniła się daleko poza granice Republiki Weneckiej. Otrzymywała zaproszenia do udziału w pracach towarzystw naukowych z całej Europy, a jej dorobek doceniali zarówno współcześni, jak i potomni.

Mimo licznych propozycji małżeństwa, Elena wybrała życie w duchowej ascezie – została benedyktyńską oblatką, przyjmując imię Scholastyka, lecz nie złożyła ślubów zakonnych. Wyrzekła się bogactwa i pozycji na salonach Wenecji, poświęcając się nauce i działalności charytatywnej. Była znana z pomocy ubogim i wsparcia dla kobiet pragnących zdobywać wiedzę.

Elena Cornaro Piscopia zmarła 26 lipca 1684 roku w wieku 38 lat, prawdopodobnie na gruźlicę. Spoczęła w bazylice Santa Giustina w Padwie, a jej grób do dziś odwiedzają miłośnicy historii nauki.

Przez kolejne stulecia jej osiągnięcie pozostawało ewenementem – aż do XX wieku żadna inna kobieta nie uzyskała doktoratu na Uniwersytecie w Padwie. Dopiero w XIX i XX wieku masowy dostęp kobiet do studiów wyższych stał się faktem, a Elena Cornaro Piscopia stała się ikoną walki o równość w nauce.