Jedna żona, kilku mężów. W tym regionie to codzienność

Poliandria, czyli małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami, w Tybecie była znana od wieków i praktykowana głównie na terenach wiejskich oraz wśród rodzin rolniczych i pasterskich. Najczęściej przybierała formę tzw. poliandrii braterskiej – kobieta poślubiała kilku braci, którzy razem z nią prowadzili wspólne gospodarstwo.

Taki model rodziny pozwalał zachować niepodzieloną ziemię i majątek, co w warunkach wysokogórskiego rolnictwa miało kluczowe znaczenie dla przetrwania całej wspólnoty.

Praktyka ta była odpowiedzią na ograniczone zasoby: ziemia uprawna na Wyżynie Tybetańskiej jest rzadka, a jej podział między wszystkich synów oznaczałby katastrofę ekonomiczną. Dzięki temu, że bracia pozostawali razem, a żona była wspólna, rodzina mogła utrzymać większe gospodarstwo i zapewnić sobie stabilność ekonomiczną nawet w trudnych latach.

W tradycyjnym tybetańskim modelu rodzinnym najstarszy brat był formalną głową rodziny, ale wszyscy bracia mieli równe prawa małżeńskie do wspólnej żony. Kobieta najczęściej wprowadzała się do domu mężów, gdzie zarządzała gospodarstwem i miała duży wpływ na wychowanie dzieci oraz codzienne decyzje.

Dzieci z takiego związku były traktowane jako wspólne potomstwo wszystkich braci – ojcostwo biologiczne nie miało większego znaczenia, a dzieci dziedziczyły ziemię i majątek po całej rodzinie.

Zazwyczaj liczba mężów wahała się od dwóch do trzech, choć nie było formalnych ograniczeń. Większa liczba mężów mogła jednak prowadzić do napięć i konfliktów, dlatego większość rodzin wybierała umiarkowany model. W przypadku braku męskich potomków, stosowano także poliginandrię – związek kilku kobiet i kilku mężczyzn, choć była to rzadsza praktyka.

W Tybecie, gdzie uprawa ziemi jest możliwa tylko na niewielkich, rozproszonych pośród gór działkach, rozdrobnienie majątku groziło głodem i upadkiem rodziny. Poliandria była więc strategią przetrwania: pozwalała zsumować siły robocze kilku dorosłych mężczyzn, którzy mogli dzielić się pracą w polu, opieką nad zwierzętami i handlem. Jeden z braci mógł wyjechać na targ lub do pracy sezonowej, podczas gdy inni zostawali w domu i dbali o gospodarstwo.

Ten model rodziny dawał też kobietom większe bezpieczeństwo ekonomiczne – zamiast być zależną od jednego męża, mogła liczyć na wsparcie całej grupy. W razie śmierci jednego z mężów, pozostali bracia przejmowali jego obowiązki, a dzieci nie traciły opieki i środków do życia.

Życie w poliandrycznym małżeństwie wymagało nie tylko współpracy, ale i delikatnej równowagi emocjonalnej. Zazdrość, faworyzowanie czy konflikty między braćmi mogły prowadzić do napięć.

W tradycyjnych domach to żona decydowała, z którym z mężów spędzi noc – sprawiedliwość i równość były kluczowe dla utrzymania harmonii. W idealnym układzie żona traktowała wszystkich mężów jednakowo, a bracia szanowali jej wybory.

Antropolodzy podkreślają, że w Tybecie kobiety miały w takich rodzinach istotny głos. To one zarządzały domem, opiekowały się dziećmi i często podejmowały kluczowe decyzje dotyczące gospodarstwa. Dla wielu kobiet taki układ oznaczał większą stabilność i poczucie bezpieczeństwa niż w rodzinach monogamicznych.

W drugiej połowie XX wieku poliandria zaczęła zanikać. W 1959 roku, po zajęciu Tybetu przez Chiny i wprowadzeniu reform społecznych, wieloosobowe małżeństwa zostały oficjalnie zakazane. Nowe prawo rodzinne, polityka kontroli urodzin i zmiany gospodarcze sprawiły, że coraz więcej rodzin wybierało monogamię. W miastach i na terenach o lepszych warunkach ekonomicznych tradycyjne modele rodzinne ustępowały miejsca nowoczesnym wzorcom.

Mimo to, na wiejskich obszarach Tybetu i wśród społeczności tybetańskich w Nepalu czy Indiach, poliandria wciąż jest praktykowana – według niektórych szacunków nawet przez 30% rodzin w niektórych regionach. W dolinie Panam w latach 80. XX wieku odnotowano nawet wzrost liczby rodzin poliandrycznych, co wiązano z powrotem do tradycji w obliczu trudności gospodarczych.

Poliandria od dawna budziła zdumienie i kontrowersje w oczach zachodnich podróżników i antropologów. Dla samych Tybetańczyków była jednak logiczną odpowiedzią na wyzwania środowiskowe i ekonomiczne.

Współczesne zmiany – urbanizacja, migracje, nowe możliwości zarobkowe – sprawiają, że młode pokolenie coraz częściej wybiera monogamię. Jednak dla wielu rodzin na wysokogórskich wsiach poliandria pozostaje gwarancją przetrwania i symbolem szacunku dla tradycji.