Najstarsze stosunki polsko-ruskie. Co naprawdę wiemy?

Najstarsze relacje polsko-ruskie giną w pomroce dziejów. Na temat sytuacji na wschodniej granicy z Rusią Kijowską w okresie panowania pierwszych Piastów, łącznie z rządami Mieszka I, wiadomo nadzwyczaj mało. Winne temu stanowi rzeczy są źródła, a w zasadzie ich znikoma ilość.

Trudno rozstrzygnąć, czy brak zainteresowania ówcześnie tworzących kronikarzy wynikał jedynie z braku jakichkolwiek kontaktów władców piastowskich z Rusinami, czy też zostało to spowodowane zupełnie innymi powodami.

Niewykluczone również, iż interesujące nas tutaj informacje powstały, jednak dziwnym zbiegiem okoliczności nie dotrwały do naszych czasów.

Zdaniem niektórych historyków, poddani Mieszka I nie przejawiali większego zainteresowania sprawami Rusi, ponieważ zdecydowanie bliżej było im do świata zachodnioeuropejskiego i tamtejszej cywilizacji i kultury. Dla Piastów politycznym magnesem było odrodzone Cesarstwo Zachodnie, utworzone przez saską dynastię Liudolfingów.

Wschód był dla Polski natomiast mało pociągający, a do tego groziła tam konfrontacja zbrojna z wrogiem praktycznie nieznanym. Z kolei Ruś ciążyła w omawianym okresie wyraźnie ku południu – ku potężnemu Bizancjum.

Początkowo Rusini organizowali wyprawy łupieskie ku wybrzeżom Morza Czarnego i Konstantynopolowi. Później jednak ograniczyli prowadzenie ekspansywnej polityki, przyjmując za pośrednictwem Cesarstwa Wschodniego chrześcijaństwo (988), co automatycznie wprowadziło ich w obręb bogatej cywilizacji bizantyjskiej, z której czerpali pełnymi garściami.

Mimo braku śladów ściślejszych stosunków politycznych wiadomo, iż Piastowie utrzymywali ożywione kontakty handlowe z Rurykowiczami, co potwierdzają niektóre przekazy pisane.

Kupcy w omawianym okresie najczęściej podróżowali szlakiem przechodzącym przez Moguncję, Ratyzbonę, Passawę, Pragę, Kraków i Kijów, a który prowadził aż po Morze Azowskie. Niewykluczone, iż właśnie tą drogą przybył na dwór Mieszka I wielbłąd, który książę ofiarował w 986 roku młodemu cesarzowi Ottonowi III, a co przyciągnęło uwagę ówczesnych obserwatorów.

Według znawców zagadnienia, karawany kupieckie poruszały się również traktem prypecko-bużańskim, wykorzystywanym dodatkowo przez wojska ruskie. Wymieniony trakt prowadził przez Drohiczyn, w którym znajdowała się komora celna i ośrodek władzy.

Ziemie Polski północnej miały ponadto bezpośredni kontakt drogą morską z Nowogrodem Wielkim, podówczas jednym z największych ośrodków państwa ruskiego.

Dobre, a przynajmniej poprawne stosunki polsko-ruskie przerwała inicjatywa militarna Włodzimierza Wielkiego. Pod rokiem 981 w "Powieści minionych lat" zapisano: "Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody, które są i do dziś pod Rusią".

Z tej krótkiej notatki wynika, że w 981 roku książę kijowski Włodzimierz wyprawił się przeciwko Lachom, a więc Polakom, kosztem których zawojował Przemyśl, Czerwień i szereg innych niesprecyzowanych ośrodków. Mielibyśmy zatem do czynienia w omawianym wypadku z pierwszym poświadczonym w źródłach pisanych konfliktem polsko-ruskim.

Niestety wielu uczonych zanegowało taki wniosek, sądząc, iż pierwsze starcie zbrojne między Piastami a Rurykowiczami miało miejsce wcześniej, względnie wiele lat później.