„Nasi chłopcy” czy „Nazi chłopcy”? Protest przeciw gdańskiej wystawie o służbie Pomorzan w Wehrmachcie

„Cześć i chwała bohaterom!”, „Ruda wrona orła nie pokona!”, „Raz sierpem, raz młotem czerwoną hołotę!”, „J...ć Tuska!”, „Hańba!”, „Tu jest Polska!” i „Zamknijcie wystawę, przeproście Polaków!” – takie hasła skandowało we wtorek około południa kilkuset demonstrantów, którzy zgromadzili się przed Ratuszem Głównego Miasta na ulicy Długiej z biało-czerwonymi flagami i portretami „prawdziwych naszych chłopców”, a więc bohaterów wojennego okresu (m.in. polskich harcerzy i żołnierzy Szarych Szeregów). Protest zorganizowali gdańscy politycy Prawa i Sprawiedliwości, którzy nie kryli oburzenia. Zebrani odśpiewali Hymn Polski oraz Rotę, a mówcy podkreślali, że działanie mieszczącego się w ratuszu Muzeum Gdańska utrzymywane jest z publicznych, samorządowych pieniędzy.

- Ta wystawa powinna nazywać się nie „nasi chłopcy”, a raczej „nazi chłopcy” – przekonywała dziennikarzy Natalia Nitek-Płażyńska, prezes Fundacji Łączy Nas Polska i radna do Sejmiku Województwa Pomorskiego. - Uogólnia, twierdząc, że jest to jakaś nieprzepracowana prawda, jeżeli chodzi o naród polski, że Polacy walczyli po stronie niemieckiej i mało tego, tak głosi treść jednej z karteczek na tej wystawie, że robili to niejako z ekscytacją, bo mogli pojechać, zobaczyć nowe miejsca. Szanowni Państwo, jeżeli Muzeum II Wojny Światowej razem z Miastem Gdańskiem twierdzi, że istotną historią Pomorza jest to, że po prostu Pomorzanie, Polacy walczyli i mordowali innych Polaków, to jest absolutnie aberracja, jest to zdrada stanu i zwyczajnie działania na niekorzyść Polski, bo jak Niemcy mają nam dzisiaj płacić reparacje, skoro Polacy zaczynają sami mieszać kata z ofiarą i ułatwiać Niemcom samowiktymizację – zastrzegła.

Dopytywana wskazała też, że obok tytułu ekspozycji, problemem jest jej narracja.

- Jesteśmy w miejscu, gdzie jest bardzo dużo turystów. Przychodzą turyści i widzą tak: „Nasi chłopcy”, po polsku, nasi, czyli utożsamiamy się z nimi, są częścią nas, jesteśmy z nimi blisko, jesteśmy z nich wręcz dumni. Wchodzimy na wystawę i na wystawie jest co? O wcieleniach do Wehrmachtu, ale na zasadzie służby w Wehrmachcie, dobrowolnej służby. Stwarza to jakiś obraz w głowie laika, a w głowie osoby, która jest już nawet zainteresowana, może stworzyć ferment, że co? Że Polacy chętnie wstępowali do Wehrmachtu, żeby pojechać na wycieczkę i postrzelać do innych Polaków. Jest to zakłamanie, bo mówimy o pewnym marginesie. Mówimy o fakcie takim, że były przymusowe wcielenia, pewna część może i robiła to z własnej woli, ale co do zasady, to za odmowę służenia w Wehrmachcie, to co było? Skazanie na śmierć całej rodziny. Były mordowane takiego chłopca, mężczyzny i to powinniśmy podkreślić, a podkreślane jest to, że oni sami dobrowolnie szli. To jest absolutnie hańba, wstyd i z tym trzeba walczyć – mówiła Natalia Nitek-Płażyńska, której na demonstracji towarzyszył mąż – parlamentarzysta PiS.

- Pani prezydent, proszę zrobić rzecz jedyną możliwą honorową. Ja chcę wierzyć, że pani nie wiedziała w jakiej treści będzie ta wystawa, ale proszę teraz zrobić jedyną możliwą honorową rzecz: Zamknąć tę wystawę! – apelował do rządzącej Gdańskiem Aleksandry Dulkiewicz, poseł Kacper Płażyński, wywołując aplauz i okrzyki tłumu.

- To określenie "nasi chłopcy", to jest kontynuacja pewnego niebezpiecznego procesu. W przeszłości Niemcy już mówili „Nasze matki, nasi ojcowie” [tytuł kontrowersyjnego niemieckiego miniserialu z 2013 roku, krytykowanego m.in. za to, że opór Polaków wobec okupacji w trakcie II wojny światowej ukazywał powierzchownie i jako antysemicki – dop.red.] i za pomocą takich paszkwili próbowali tworzyć fałszywą narrację na temat II wojny światowej. To jest rzecz niedopuszczalna, ale zwróćmy też uwagę, że nie jest to tylko taka jedyna sytuacja, bo w tym roku mamy tak zwanych naszych chłopców, czyli tak naprawdę ludzi, w znakomitej większości przymusowo wcielanych do Wehrmachtu przez Niemców, których się przedstawia tutaj w inny sposób, ale rok temu, kilkanaście metrów dalej, fetowano Klausa Stauffenberga, czyli niemieckiego rasistę, niemieckiego szowinistę i antypolaka. We wcześniejszych latach władze Gdańska mówiły m.in. - to są cytaty dosłownie - pani wiceprezydent Monika Chabior, że cytuję: „II wojna światowa była wynikiem nieporozumienia między Polakami a Niemcami” [użyte słowa brzmiały dosłownie: „braku zrozumienia”]. Wcześniej wiceprezydent Piotr Grzelak mówił, że wojna zaczęła się od złego słowa Polaka przeciwko innemu narodowi. My uważamy, że tego typu akcje pod taką nazwą to jest po prostu prowokacja – wtórował pozostałym mówcom radny Rady Miasta Gdańska z klubu PiS, Andrzej Skiba. - To jest po prostu rzecz niedopuszczalna, że tego typu kłamliwa narracja, z tym haniebnym tytułem jest prezentowana w Gdańsku, w mieście, w którym Niemcy napaścią na Polskę rozpoczęli II wojnę światową – dodał.

- Nazywam się Zenon Mioskowski i jestem synem Franciszka Mioskowskiego – Polaka mieszkającego w Wolnym Mieście Gdańsku. Pierwszego września poszedł na wschód do polskiej armii, która się tworzyła. Jak wrócił, aresztowali go, volksdeutsche - sąsiedzi go podkablowali. Numer 8810, do Stuthoffu go zamknęli, stamtąd do Sachsenhausen, Mauthausen-Gusen i Dachau. Mam wszystkie dokumenty przy sobie. Deutsche raus! – wykrzyknął uczestnik protestu, który w rozmowie z mediami głos zabrał zaraz po radnych PiS i głównych organizatorach wiecu.

- W imieniu stowarzyszenia „Godność” - byłych więźniów politycznych i okresu stanu wojennego chciałbym państwu serdecznie podziękować. Ja jestem Pomorzakiem i ta wystawa obraża nas wszystkich tutaj na Pomorzu. Chcę tylko powiedzieć, że na Pomorzu ogólnie pojętym nie podpisało jakiejkolwiek listy niemieckiej, też w granicach około 50 procent. Jednym z nich był mój tata spod Tucholi. To jest świadectwo polskości - z gminy, gdzie jest napisane, że nie przyjął żadnej listy niemieckiej i został Polakiem - mówił do zebranych, Andrzej Osipów wiceprezes Stowarzyszenia „Godność”, zapowiadając, że nie pozwoli na „zakłamywanie historii”.

Otwarta przed kilkoma dniami wystawa czasowa „Nasi chłopcy. Mieszkańcy Pomorza Gdańskiego w armii III Rzeszy” zaplanowana do prezentacji w Muzeum Gdańska została na 10 miesięcy - do maja 2026 roku. Według opisu zawartego na stronie placówki: „To pierwsza monograficzna wystawa, która w tak kompleksowy sposób podejmuje temat służby mieszkańców Pomorza Gdańskiego w niemieckiej armii podczas II wojny światowej. Ekspozycja nie tylko przybliża przyczyny, przebieg i konsekwencje masowej rekrutacji prowadzonej przez III Rzeszę w naszym regionie, ale także stawia istotne pytania o pamięć – i zapomnienie – tego zjawiska po 1945 roku. Bohaterami wystawy są żołnierze z różnych zakątków Pomorza. Ich losy pokazują, jak odmienne były indywidualne doświadczenia związane ze służbą w niemieckich formacjach wojskowych. Łączy ich jednak wspólna, powojenna rzeczywistość – fakt, że przez dekady pozostawali na marginesie oficjalnej narracji historycznej”.

Zanim głosy oburzenia wokół ekspozycji podnieśli politycy opozycyjnego PiS i prezydent Andrzej Duda, na portalu społecznościowym krytycznie odniósł się do niej wicepremier i szef Ministerstwa Obrony Narodowej - Władysław Kosiniak-Kamysz (PSL), który stwierdził, że „nie służy polskiej polityce pamięci”.

„Sprzeciwiamy się niesprawiedliwym i powierzchownym ocenom pojawiającym się w przestrzeni publicznej w związku z wystawą „Nasi chłopcy. Mieszkańcy Pomorza Gdańskiego w armii III Rzeszy” – wyłącznie ze strony osób, które nie zapoznały się ani z samą ekspozycją, ani z jej kontekstem historycznym i edukacyjnym. Ubolewamy nad tym, że narracja wokół wystawy bywa wykorzystywana instrumentalnie dla doraźnych celów politycznych” – napisał w obszernym oświadczeniu na ten temat dyrektor Muzeum Gdańska, Waldemar Ossowski, który zaznaczył, że „zmuszanie Polaków do podpisywania Volkslisty i przymusowe wcielania do Wehrmachtu są niemiecką zbrodnią, której nie będziemy przemilczać”.

Całe stanowisko dyrektora Muzeum Gdańska prezentujemy w poniższym materiale, w którym piszemy też szerzej na temat konfliktu.

Prezentowana w sali wystaw czasowych Muzeum Gdańska ekspozycja na infografikach przypomina, że spośród 230 tysięcy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w maju 1945 roku 85 tysięcy (a więc 36 procent) stanowili „dawni obywatele polscy, dezerterzy z Wehrmachtu”. Zawarte tam eksponaty i bogaty materiał zdjęciowy ukazują wybrane aspekty przymusowej służby w oddziałach niemieckiej III Rzeszy, zarówno dotyczące procedur czy ucieczek, jak i udzielanych urlopów, przyznawanych odznaczeń, ale też przypadków ran oraz śmierci.