Od duchów Celtów po selfie w kostiumie. Niezwykła historia Halloween

Co to właściwie jest Halloween?

Halloween to mieszanka radości, strachu i słodyczy. Dzieci biegają po domach wołając trick or treat, dorośli przebierają się w kostiumy, a dynie świecą na każdym ganku. Choć wydaje się zwykłą zabawą, jej historia sięga dawnych rytuałów i wierzeń, w których granica między światem żywych a umarłych stawała się wyjątkowo cienka.

Ponad dwa tysiące lat temu na terenach dzisiejszej Irlandii, Wielkiej Brytanii i północnej Francji Celtowie obchodzili święto Samhain (czyt. sowin). Dla nich 31 października oznaczało koniec lata i początek zimy – moment przejścia, czas zadumy i magii.

Wierzono, że tej nocy dusze zmarłych wracają na ziemię, a z nimi mogą pojawić się złe duchy. Aby się chronić, ludzie palili ogromne ogniska, nosili maski i zwierzęce skóry, by odstraszać złe moce lub się przed nimi ukryć. W domach zostawiano też jedzenie dla duchów przodków – gest pamięci i wdzięczności.

Z czasem celtyckie zwyczaje połączyły się z rzymskimi świętami. Wpływ miały m.in. Feralia – dzień pamięci o zmarłych, oraz święto Pomony, bogini owoców i sadów. To właśnie z jej kultem wiąże się popularna dziś zabawa w łapanie jabłek z wody.

Wraz z nadejściem chrześcijaństwa dawne wierzenia zaczęto przerabiać. W VII wieku papież Bonifacy IV ustanowił 1 listopada dniem Wszystkich Świętych. Wieczór przed tym dniem – All Hallows’ Eve – z czasem zyskał nazwę Halloween.

Tradycje ognisk i przebrań pozostały, lecz zyskały nowy sens. Pojawił się zwyczaj "souling" – biedni chodzili od domu do domu, modląc się za dusze zmarłych w zamian za "soul cakes". To właśnie pierwowzór współczesnego trick or treat.

W XIX wieku wraz z irlandzkimi emigrantami Halloween trafiło do USA. Tam święto rozkwitło – zamiast trudnych do wydrążenia rzep zaczęto używać dyń, a duch "Stingy Jacka" dał początek słynnemu Jack-o’-lantern.

Z czasem Halloween stało się świętem sąsiedzkich zabaw, gier i psikusów. W latach 40. XX wieku popularność zdobyło trick-or-treat, a w latach 50. – kostiumy z popkultury, nie tylko duchy i czarownice.

Dziś Halloween to prawdziwy fenomen kulturowy i biznes wart miliardy dolarów. Sklepy pełne są dekoracji, kostiumów i słodyczy, a święto trwa niemal cały październik.

Jednak nie wszystkim się to podoba. Krytycy wskazują na komercjalizację, marnowanie żywności i plastiku oraz brak szacunku dla tradycji. Pojawiają się też dyskusje o kulturowym zawłaszczeniu – niektóre przebrania mogą obrażać inne kultury lub grupy społeczne.

Z drugiej strony wielu traktuje Halloween po prostu jako wesołą, świecką zabawę – okazję do kreatywności i spotkań.

W Polsce od kilku lat niektóre parafie organizują Bale Wszystkich Świętych w przeddzień 1 listopada, czyli 31 października, jako alternatywę dla komercyjnego Halloween. Są to rodzinne spotkania i zabawy, często połączone z edukacją o tradycjach chrześcijańskich i życiu świętych. Dzieci i młodzież bawią się w kostiumach, uczestniczą w konkursach i grach, dzięki czemu święto staje się bezpieczną i wartościową formą spędzania czasu.

Jak będzie wyglądało Halloween za 20 lat? Technologia już zmienia nasze świętowanie. Pojawiają się wirtualne nawiedzone domy, AR-duchy w smartfonach i roboty rozdające cukierki.

Coraz większe znaczenie ma też ekologia – rośnie moda na eko kostiumy i ozdoby z recyklingu. Choć Halloween zmienia się z każdym pokoleniem, jedno pozostaje niezmienne: to noc, w której bawimy się strachem, a duchy przeszłości spotykają się z nowoczesnością.

W niektórych krajach Halloween budzi kontrowersje, ale na przykład w Meksyku obchodzi się wtedy Día de los Muertos – święto pełne kolorów, muzyki i wspomnień o bliskich zmarłych. W Meksyku Día de los Muertos obchodzone jest 1 i 2 listopada, a jego celem jest upamiętnienie zmarłych i wspólne świętowanie ich życia. Ludzie przygotowują ołtarze zwane ofrendas, dekorowane zdjęciami, kwiatami, świecami, jedzeniem i ulubionymi przedmiotami zmarłych. Na ulicach i cmentarzach odbywają się parady, tańce i kolorowe procesje, a uczestnicy malują twarze na wzór czaszek, co łączy pamięć o zmarłych z radosną, artystyczną celebracją życia.

Na podstawie: History.com, Britannica, National Museum of Ireland, Library of Congress, Smithsonian Magazine, National Retail Federation, Statista, The Guardian.