Ptasi świat w objęciach chłodu. Rozmowa z Wiktorem Kilinowskim

Największym wyzwaniem jest migracja i szczęśliwe pokonanie tych kilku tysięcy kilometrów. Część gatunków, jak żurawie czy kormorany musi dotrzeć stosunkowo niedaleko np. do Hiszpanii, inne za cel obierają sobie np. RPA. Mistrzem świata pod tym względem jest rybitwa czubata. Choć w Polsce gnieździ się nielicznie, to nasze krajowe osobniki potrafią dolecieć aż do RPA, co oznacza trasę przekraczającą 13 tysięcy kilometrów w jedną stronę! Bocian biały również pokonuje imponujący dystans. Ponieważ chłodne miesiące spędza głównie w Afryce Subsaharyjskiej, pokonuje około 10–12 tysięcy kilometrów. Do takiej podróży ptactwo przygotowuje się kondycyjnie. Tłuszcz to podstawowe źródło energii w czasie migracji, ptaki jedzą więc znacznie więcej niż zwykle i potrafią zwiększyć masę ciała nawet o 50–100%! Na przykład drobny rudzik, który normalnie waży ok. 20 g, może „utyć” do 30 g przed odlotem. U wielu gatunków wzrasta masa mięśni piersiowych, odpowiedzialnych za machanie skrzydłami, inne zmniejszają organy trawienne, by było lżej – dopóki nie dotrą do celu, nie muszą przecież jeść często.

Zwykle kilka tygodni. Ciekawym przypadkiem jest pod tym względem szlamnik zwyczajny (Limosa lapponica) – prawdziwy champion w długodystansowych lotach bez międzylądowania. W 2020 roku samiec oznaczony nadajnikiem GPS wystartował z Alaski i doleciał aż do Tasmanii, pokonując 13 500 kilometrów w 11 dni — bez żadnego postoju! Nie wylądował ani razu, nawet na wodzie. Leciał nieprzerwanie przez ponad 240 godzin, nie spał w tradycyjnym sensie, nie jadł, ani nie pił, a mimo to dotarł do celu w dobrej kondycji!

Choć często myślimy, że ptaki uciekają od polskiej zimy, to w rzeczywistości dla wielu innych gatunków nasz kraj jest… ciepłym południem! Z północy Europy, Skandynawii, Syberii czy nawet Arktyki przylatują do nas gatunki, które szukają łagodniejszego klimatu i dostępu do pożywienia. Czernice, głowienki, nurogęsi, lodówki, markaczki i uhle – licznie pojawiają się zimą na niezamarzniętych jeziorach, rzekach i na wybrzeżu. Do takich gatunków należą też myszołów włochaty i błotniak zbożowy – goście z północnej Skandynawii i ze wschodu. Nie mówiąc już o zimowych ozdobach wielu karmników: jerach, gilach, jemiołuszkach czy czeczotkach.

Zima może zaskoczyć drogowców, ale nie ptaki. Zwierzęta doskonale wiedzą, że w stadzie będzie im łatwiej, dlatego część gatunków łączy się w większe grupy. Razem śpią i żerują, ale także konkurują o pokarm. Warto w tym miejscu wspomnieć o dużych zgrupowaniach krukowatych zimujących w miastach.

Sowy wyjątkowo dobrze radzą sobie z mrozem i śniegiem. Natura wyposażyła je nie tylko w jedne z najgęstszych i najlepiej izolujących piór wśród ptaków, ale też wyśmienity słuch. Dzięki asymetrycznemu ułożeniu uszu, sowy potrafią dokładnie określić kierunek dźwięku i nawet podczas zamieci namierzyć mysz pod kilkucentymetrową warstwą śniegu! Na chłodne miesiące przypada też wiele życiowych aktywności tych zwierząt. Jesienią sowy zaczynają szukać miejsc gniazdowych, od stycznia do kwietnia trwają toki (czyli ptasie zaloty) , a na przełomie lutego i kwietnia przystępują do lęgów, składając jaja.

Od wielu lat jeździłem w Tatry pragnąc zobaczyć pomurnika – prawdziwego ptasiego ducha gór. Lubi on strome, skaliste ściany i lata motylim ruchem, co w połączeniu z czerwonymi akcentami na skrzydłach wygląda naprawdę zjawiskowo. Dźwigałem sprzęt, czekałem, marzyłem i…nic. Tego lata powtórzyłem próbę, jednak znowu nieskutecznie. Wreszcie na jednym z ostatnich wyjazdów w góry w tym roku, gdy odłożyłem aparat i lornetkę aby wybrać się na zwykły hiking, niespodziewanie na mojej drodze (gdzieś na wysokości 2000 m. n.p.m) pojawił się... on, pomurnik. Z jednej strony żałowałem, że nie mam jak tej chwili uwiecznić, z drugiej jednak może właśnie dlatego mogłem ją w pełni przeżyć i zachwycić się jej pięknem.