Racibórz: Zamek Piastowski najładniejszą przestrzenią publiczną. Początki grodu owiane są aurą tajemniczości

Rzadko która miejscowość może poszczycić się tak świetną budowlą jak Zamek Piastowski w Raciborzu. Jego historia fascynuje i inspiruje do grzebania w starej historii regionu. Zamek jest starym gród, którego początki są nie do końca znane. To także najcenniejszy średniowieczny zabytek w województwie śląskim.

- Zachowana do naszych czasów budowla, będąca wynikiem wielu przebudów, dokonywanych w kolejnych wiekach, jest swoistą mieszanką stylów architektonicznych. Jednym z cenniejszych obiektów zamku jest kaplica św. Tomasza Becketa z Canterbury, zwana perłą śląskiego gotyku. Raciborski zamek i kaplicę można zwiedzać codziennie, odbywa się także szereg imprez - informuje muzeum zamkowe.

W kwietniu np., w kaplicy zamkowej św. Tomasza Kantuarejskiego, ks. Marek Rusecki z parafii na pobliskim raciborskim Ostrogu odprawił comiesięczną Mszę świętą. Miała ona szczególny charakter, ponieważ nawiązywała do tysiąclecia koronacji króla Bolesława Chrobrego. We wstępie historycznym przed mszą podkreślono istotne powiązania Piastów z przeszłością Raciborza.

- Początki raciborskiego grodu owiane są aurą pewnej tajemniczości, gdyż niejasność źródeł pisanych pozwala na wiele domysłów. Pierwszej wzmianki niektórzy dopatrują się już w przekazie z 845 r. określanym jako Geograf Bawarski, wspominającym o plemieniu Gołężyców, zamieszkującym dorzecze górnej Odry. Pośród pięciu grodów, należących do plemienia, jednym miałby być właśnie Racibórz - zaznaczają historycy regionu.

Badania archeologiczne wskazują na powstanie grodu w wieku X. Raciborski gród wzmiankował Gall Anonim. Kronikarz wspomina, iż w 1108 r. wojska Bolesława Krzywoustego odbiły budowlę z rąk Morawian. O tym, że gród był dobrze ufortyfikowany, świadczy odparcie w 1241 r. ataku Tatarów. Początkowo była to budowla drewniano-ziemna, później wzniesiono kolejne części z kamienia, zaś pierwsze partie ceglane powstały prawdopodobnie w wieku XIII.

Jak podają źródła historyczne, około 1290 roku powstała kaplica zamkowa, która jest pomnikiem ugody pomiędzy księciem Henrykiem IV Probusem (Prawym) a biskupem wrocławskim Tomaszem II. Otrzymała wezwanie angielskiego męczennika - biskupa z Canterbury. Warto dodać, że wezwanie to jest wyjątkowo rzadkie na ziemiach polskich. Święty Tomasz Becket patronuje jednej z kaplic Archikatedry na Wawelu czy pocysterskiemu kościołowi w Sulejowie.

Do 1416 roku pełniła rolę kolegiaty, była świadkiem chrztów, ślubów arystokracji czy procesji, wiernie służyła dworowi książęcemu.

Świątynia nazywana jest śląską Sainte-Chapelle oraz perłą śląskiego gotyku. Pierwsze określenie, odnoszące raciborski zabytek do słynnej dwukondygnacyjnej kaplicy zamkowej Sainte-Chapelle, położonej na wyspie Cité w Paryżu, ufundowanej przez króla Ludwika IX (1214-1270) jako miejsce złożenia relikwii Chrystusa z koroną cierniową na czele i świętych patronów Francji, weszło do obiegu z końcem lat 50. XX wieku za sprawą wybitnego historyka sztuki i muzeologa, prof. dra hab. Gwido Chmarzyńskiego (1906-1973).

Na przestrzeni wieków kaplica poddawana była wielu przebudowom i rekonstrukcjom. Wraz z nowymi właścicielami zmieniała się i ona. Wiatry historii nie były dla niej łaskawe; trawiły ją pożary, niszczyły powodzie i nieprzyjacielskie wojska, bezlitośnie działał upływający czas i grzech zaniechania. Jednak po każdym nieszczęściu, przychodził czas odbudowy. Kaplica pw. św. Tomasza Becketa, znajdująca się przy Zamku Piastowskim w Raciborzu od czerwca 2016 roku jest już w pełni odrestaurowana. Żmudnych i kosztownych prac konserwatorskich podjął się powiat raciborski. Kaplica odzyskała swoją świetność i blask. To do niej od niepamiętnych czasów ściągają turyści z kraju i z zagranicy.

W zamku rezydowali kolejni książęta piastowscy. W pierwszej połowie XIV w. zamek trafił w ręce Przemyślidów opawskich, za których Racibórz stracił na znaczeniu, a granice księstwa zmniejszyły się. Od wieku XVI budowla stała się własnością króla Czech, później przeszła w ręce rodów szlacheckich. Przez pewien czas należała do margrabiego Jerzego Hohenzollerna, który odnowił zniszczone zabudowania; szerzył także luteranizm na tych terenach.

W 1587 roku w zamku zatrzymał się arcyksiążę Maksymilian Habsburg - jeden z pretendentów do tronu polskiego. Zamek dalej zmieniał właścicieli, a byli nimi m.in. Bethlen Gabor, książę siedmiogrodzki oraz austriacki cesarz Ferdynand.

W 1637 r. na zamku wybuchł pożar. Podczas odbudowy wieża bramna otrzymała wygląd barokowy. Zmieniono też gruntownie kształt skrzydła północno-wschodniego, które wzbogacono o arkadowy krużganek i loggię na piętrze. Rozbudowano poza tym skrzydło południowo-wschodnie.

W 1645 roku zamek i księstwo raciborskie zostało zastawione Wazom, a król Jan Kazimierz mianował tu starostą hrabiego Franciszka Euzebiusza von Oppersdorsffa. Później księstwo znalazło się z powrotem w rękach Austrii i kolejnych rodów.

24 sierpnia 1683 roku, w zamku należącym wówczas do Franciszka Euzebiusza Oppersdorffa, zatrzymał się Jan III Sobieski w drodze na Wiedeń.

W wieku XVIII budowla była zapewne w nienajlepszym stanie, skoro król pruski Fryderyk II, odwiedzając Racibórz w 1742 roku, nie wybrał go na miejsce pobytu. W czasie wojen napoleońskich mieścił się tu szpital dla żołnierzy francuskich. 19 stycznia 1858 zamek ucierpiał znacznie podczas pożaru, po czym został gruntownie przebudowany.

Od lat 30. XIX wieku do 1945 r. zamek należał do książęcego rodu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst z Rud. W latach 50. budowla, jak wiele innych obiektów zabytkowych w PRL, zaczęła znów niszczeć.

Od lat 90. zeszłego stulecia zamek jest stopniowo odnawiany. W 2012 r. został odbudowany i udostępniony do zwiedzania.

Teraz starosta raciborski Grzegorz Swoboda odebrał nagrodę dla Najlepszej Przestrzeni Publicznej Województwa Śląskiego podczas oficjalnej gali konkursowej.

- To wyróżnienie jest dla nas ogromnym zaszczytem i potwierdzeniem, że troska o dziedzictwo historyczne oraz udostępnianie go mieszkańcom i turystom ma głęboki sens. Zamek Piastowski to nie tylko zabytek - to żywe miejsce kultury, spotkań i inspiracji, gdzie przeszłość harmonijnie łączy się z teraźniejszością - powiedział starosta. Restauracja zamku to w ogromnej mierze zasługa kolejnych starostów raciborskich.