Uciekli z Auschwitz. Ich plan był perfekcyjny

KL Auschwitz II-Birkenau to miejsce, które dla większości więźniów oznaczało wyrok śmierci. Jednak nawet w tych nieludzkich warunkach narodził się zorganizowany ruch oporu.

Od jesieni 1940 roku w obozie działały grupy konspiracyjne różnych narodowości i orientacji politycznych: od PPS, przez ludowców, po komunistów i bezpartyjnych. Wśród nich byli zarówno Polacy, jak i Austriacy, Czesi, Rosjanie czy Żydzi.

Celem konspiracji było nie tylko przetrwanie, ale przede wszystkim niesienie pomocy współwięźniom, zdobywanie żywności i leków, organizowanie ucieczek oraz przekazywanie światu informacji o zbrodniach nazistów.

Ważną rolę w tej siatce odegrała tzw. Kampfgruppe Auschwitz – grupa komunistyczna, do której należał m.in. Alfred Klahr. Konspiracja była ściśle powiązana z ruchem oporu poza obozem, zwłaszcza z Armią Krajową, Polską Partią Robotniczą oraz Armią Czerwoną.

Przez cywilnych robotników i łączników przekazywano na zewnątrz meldunki, listy i plany obozu. Ucieczki były planowane z niezwykłą precyzją, a każda z nich wymagała współpracy wielu osób – od fałszerzy dokumentów po organizatorów kryjówek i przewodników poza drutami obozu.

Alfred Klahr urodził się 16 września 1904 roku w Wiedniu, w rodzinie żydowskiej. Studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie związał się z ruchem komunistycznym.

W latach 30. był aktywnym działaczem Komunistycznej Partii Austrii, a od 1930 roku mieszkał w Moskwie, pracując jako przedstawiciel Komunistycznego Związku Młodzieży Austrii. W 1935 roku rozpoczął wykłady w Międzynarodowej Szkole Lenina, a dwa lata później przeniósł się do Pragi, gdzie pisał do komunistycznej prasy.

Po Anschlussie Austrii w 1938 roku Klahr zaangażował się w austriacki ruch oporu przeciwko nazistom. W sierpniu 1942 roku został aresztowany i deportowany do Auschwitz, gdzie otrzymał numer 58933.

W obozie działał w Kampfgruppe Auschwitz, prowadził działalność edukacyjną i polityczną wśród więźniów, a także brał udział w debatach ideologicznych. Był autorem tzw. "Auschwitz-Text", w którym analizował kwestię narodową w Austrii i odrębność Austriaków od Niemców – tekst ten stał się ważnym elementem powojennej debaty o tożsamości narodowej Austrii.

Stefan Bratkowski, więzień o nr 64783, był działaczem Polskiej Partii Robotniczej i organizatorem konspiracyjnej grupy w komandzie DAW (Deutsche Ausrüstungswerke – niemieckie zakłady zbrojeniowe funkcjonujące przy KL Auschwitz). Bratkowski, podobnie jak Klahr, należał do najbardziej aktywnych członków obozowego ruchu oporu. Współpracował z innymi grupami konspiracyjnymi, organizował pomoc dla więźniów, a także planował ucieczki i przekazywanie informacji na zewnątrz.

Jego działalność nie ograniczała się do obozu – po ucieczce w czerwcu 1944 roku Bratkowski podjął walkę zbrojną w szeregach Armii Ludowej pod pseudonimem "Majewski". Zginął jako porucznik AL podczas Powstania Warszawskiego, do końca pozostając wierny idei walki z okupantem.

Komando DAW w KL Auschwitz II-Birkenau było jednym z najważniejszych miejsc pracy dla więźniów – produkowano tam elementy uzbrojenia, narzędzia i sprzęt wojskowy. Praca była wyczerpująca, a warunki – skrajnie trudne. Jednak właśnie tu, wśród maszyn i narzędzi, powstała silna grupa konspiracyjna, której członkowie planowali nie tylko przetrwanie, ale i walkę z okupantem.

Klahr i Bratkowski byli centralnymi postaciami tej grupy. Dzięki kontaktom z ruchem oporu poza obozem oraz wsparciu innych więźniów, udało im się przygotować plan ucieczki.

Kluczowe było zdobycie cywilnych ubrań, fałszywych dokumentów oraz wyznaczenie bezpiecznej trasy poza obóz. Pomoc przyszła zarówno od polskich, jak i żydowskich oraz austriackich współwięźniów, którzy ryzykowali życie, by umożliwić ucieczkę.

15 czerwca 1944 roku Alfred Klahr i Stefan Bratkowski podjęli próbę ucieczki z komanda DAW. Akcja była starannie przygotowana przez obozowy ruch oporu. Więźniowie opuścili teren obozu w cywilnych ubraniach, korzystając z zamieszania podczas zmiany zmian i wykorzystując znajomość rozkładu pracy oraz słabości systemu nadzoru. Przedostali się przez ogrodzenie, a następnie – z pomocą łączników i konspiratorów – ruszyli w stronę Generalnej Guberni.

Trasa ucieczki prowadziła przez tereny leśne i wsie, gdzie mogli liczyć na wsparcie lokalnych struktur podziemia. W ciągu kilku dni dotarli do Warszawy, gdzie mieli nawiązać kontakt z kierownictwem Polskiej Partii Robotniczej oraz Armią Czerwoną. Ich misją było przekazanie informacji o sytuacji w obozie oraz koordynacja działań ruchu oporu.

Po dotarciu do Warszawy Klahr i Bratkowski natychmiast zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Alfred Klahr, jako jeden z czołowych teoretyków Komunistycznej Partii Austrii, miał odegrać ważną rolę w kontaktach z Armią Czerwoną i koordynacji działań międzynarodowego ruchu oporu.

Niestety, kilka tygodni po ucieczce, w lipcu 1944 roku, Klahr został zastrzelony przez patrol SS w okupowanej Warszawie. Według ówczesnych relacji, próbował przedostać się na stronę kontrolowaną przez partyzantów, gdy został rozpoznany i zabity.

Stefan Bratkowski, pod pseudonimem "Majewski", wstąpił do oddziałów Armii Ludowej. Walczył w powstaniu warszawskim jako porucznik, dowodząc grupą bojową. Zginął podczas walk na ulicach stolicy, do końca pozostając wierny idei walki o wolność i sprawiedliwość społeczną.

Działalność takich postaci jak Klahr i Bratkowski przypomina, że obozowy ruch oporu nie był jedynie walką o przetrwanie, ale także o przyszłość wolnej Europy. Ich losy stały się symbolem odwagi, solidarności i poświęcenia – wartości, które do dziś inspirują kolejne pokolenia.