Wojny o Bałtyk. Jak zdobywaliśmy i traciliśmy Pomorze

Pomorze w polityce Piastów

Ziemie leżące nad Bałtykiem stanowiły łakomy kąsek dla Piastów właściwie od początku naszej państwowości. Wiemy, że zażarte boje o Pomorze toczył już Mieszko I. To, co udało mu się podbić (Kołobrzeg, Białogard i prawdopodobnie Gdańsk), utracił w nieznanych okolicznościach jego waleczny syn, Bolesław Chrobry.

W kolejnych dziesięcioleciach Piastowie co rusz podejmowali wyprawy zbrojne nad Bałtyk, z różnym często skutkiem. Kilkukrotnie w kierunku północnym wyruszał Władysław Herman, jednak po poniesieniu kilku dotkliwych klęsk, wycofał się z prowadzenia ekspansywnej polityki względem pogan.

Datacja podboju Pomorza

O wiele więcej determinacji i siły w podboju ziem pomorskich wykazał Bolesław Krzywousty, wyprawiający się przeciwko północnemu sąsiadowi praktycznie co roku. Bywały nawet takie lata, kiedy "książę Północy", jak określił tego władcę Gall Anonim, wyruszał na pogan kilka razy do roku.

W starszej historiografii uważano, iż książę Bolesław dążył do podporządkowania sobie Pomorza już od 1102 roku, a więc od pierwszej poświadczonej w źródłach jego wyprawy na północ po śmierci Władysława Hermana.

W nowszej nauce wskazuje się natomiast, iż podbój Pomorza przez Bolesława Krzywoustego rozpoczął się po ostatecznym pokonaniu przez niego przyrodniego brata Zbigniewa w 117/1108 roku. Jak wskazywał dobitnie M. Balcerek, dopiero upadek rządów Zbigniewa i objęcie w posiadanie przez Krzywoustego jego ziem stwarzało dogodne warunki do ekspandowania w kierunku wschodniej części Pomorza (Pomorza Gdańskiego).

Musiało minąć sporo lat, zanim Bolesław Krzywousty zdołał urzeczywistnić swoje ekspansywne zamiary wobec Pomorza. Pomorzanie nie byli bowiem byle jakim przeciwnikiem i, kiedy nadarzyła się tylko okazja, zrzucali krępujące ich zwierzchnictwo Piastów.

Ci ostatni natomiast, z równą sobie konsekwencją, odzyskiwali po jakimś czasie straty, co napędzało tylko Bolesława do podejmowania jeszcze agresywniejszych kroków względem północnego sąsiada.

Okoliczności sprzyjające ekspansji

Opanowanie zarówno Pomorza Gdańskiego i Zachodniego – jak podkreślają geografowie – było niezwykle ważne dla Polski, osiągnięcie brzegu morskiego sprawiało, iż całe Pomorze wraz z resztą ziem polskich tworzyło odtąd jedną i zwartą całość polityczno-geograficzną.

Z. Wielgosz w jednej ze swoich prac wskazywał, iż czynnikiem stymulującym podbój Pomorza przez Bolesława Krzywoustego była okoliczność, iż swoje rządy opierał on m.in. na Awdańcach, których dobra rodowe znajdowały się w Wielkopolsce. Musieli oni być szczególnie niezadowoleni z ciągłych ataków Pomorzan, dotykających ich posiadłości.

Informacje źródłowe

Gdyby nie kronika autorstwa Anonima zwanego Gallem, to na temat wojen polsko-pomorskich toczonych w dobie rządów Bolesława Krzywoustego dzisiejszy czytelnik nie wiedziałby prawie nic. Analizując poszczególne partie dzieła Galla można odnieść wrażenie, iż był on wręcz świadkiem części wojen polsko-pomorskich, na co wskazuje jego wiedza oraz profesjonalność i obszerność niektórych z pozostawionych przez niego opisów.

Kronikarze piszący po Gallu nie mieli w zasadzie nic więcej do dodania aniżeli ich poprzednik. Tak było m.in. w przypadku Mistrza Wincentego Kadłubka, który w swoim dziele wiernie streszczał Galla, a tam gdzie uznał to za stosowne, pomijał pewne wątki.

Oprócz Galla o interesujących walkach wspominali ogólnikowo autorzy polskich roczników. Pozostawione przez nich informacje pomagają w uściśleniu chronologii wydarzeń zaprezentowanych przez bezimiennego autora.

Ekonomiczne przyczyny wypraw pomorskich

Bolesław Krzywousty początkowo wyprawiał się na Pomorze w celach ekonomicznych. Chciał w ten sposób zaspokoić pragnienia swoich rycerzy, żądnych łupów z nadmorskich grodów, których mieszkańcy żyli z wymiany handlowej.

Anonim zwany Gallem, przedstawiając przebieg wyprawy wojsk piastowskich na Kołobrzeg w 1103 roku, podkreślał iż gród ten dostałby się w ręce Polaków, gdyby nie to, iż część rycerzy Bolesława zamiast atakować wały grodu, wolała pozostać na podgrodziu w celu jego łupienia.

Pomyślnie przeprowadzone wyprawy pomorskie przyczyniały się także do osobistego wzbogacenia się samego Bolesława Krzywoustego.. Brańcy zasilali szeregi ludności niewolnej, zmuszanej do pracy na rzecz nowego pana. Podzieleni na dziesiątki i setki, osadzani na ziemiach do tej pory niezagospodarowanych, stanowili jego własność prywatną.

Część brańców, rozdawana przez panującego rycerzom najbardziej zasłużonym, zasilała ich skromne do tej pory włości, a to musiało budzić uznanie i wdzięczność obdarowanych. W ten sposób rósł mir Bolesława wśród pospolitego rycerstwa, rosły też szeregi którzy, zamierzali wiernie mu służyć w walce na śmierć i życie.

Wybrana bibliografia

·      Balcerek M., Oblężenie Nakła w 1109 roku, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości" 46 (2009).

·      Bielski M., Rezmer W., Bitwy na Pomorzu, Szkice z dziejów militarnych Pomorza Nadwiślańskiego (1109-1945), Gdańsk 1993.

·      Labuda G., Walka o zjednoczenie Pomorza z Polską w X-XIV w., [w:] Szkice z dziejów Pomorza, t. 1, red. G. Labuda, Warszawa 1958.

Źródło

Więcej na temat podboju Pomorza przez Bolesława Krzywoustego można przeczytać w książce Mariusza Sampa "Bolesław Krzywousty. Piastowski bóg wojny", wydanej nakładem wydawnictwa Lira pod koniec 2023 roku.