Wirus ToBRFV. Nowe informacje od holenderskich doradców

Podczas konferencji Harmen Hummelen przybliżył najnowsze informacje na temat wirusa ToBRFV. Specjalista z Holandii wyjaśnił na czym polegają mechanizmy odporności roślin oraz omówił aktualne zalecenia dotyczące zapobiegania i ochrony upraw przed tym wirusem.

Wirus brunatnej wyboistości owoców pomidora (ang. tomato brown rugose fruit virus, ToBRFV) pojawił się w 2014 r. w Izraelu, a następnie rozprzestrzenił się na całym świecie. W uprawie pomidorów szklarniowych Holandii stwierdzono go po raz pierwszy w 2019 r., zaś w Polsce w 2020 r. Straty produkcyjne w uprawie pomidora (nie tylko w szklarniach, ale również w tunelach i w polu) mogą sięgać około 30–70%, więc szkodliwość wirusa jest duża.

Ponieważ nie ma skutecznych metod zwalczania wirusów, jedną z najważniejszych metod zapobiegania jest uprawa odmian odpornych. Odmiany odporne zaczęły się pojawiać od 2021 r. I od tego czasu odmian pomidora szklarniowego zawierających odporność na wirusa ToBRFV jest coraz więcej i stanowią one coraz większy udział w uprawach szklarniowych.

Udział odmian odpornych w uprawie pomidorów szklarniowych:

• 2021 — poniżej 5%;
• 2022 — 10–15%;
• 2023 — 25–30%;
• 2024 — 40–50%.

W ubiegłym roku odmiany odporne stanowiły już około połowę upraw szklarniowych pomidora. Prognozuje się, że w kolejnych latach udział ten będzie się zwiększał, zaś w 2025 r. osiągnie ponad 60%. Tyle że w 2024 r. w Belgii pojawiła się nowa mutacja wirusa. Powstaje więc pytanie, czy odporności które zaczęły funkcjonować, okażą się nieskuteczne?

Harmen Hummelen pracuje z tematem wirusa ToBRV od samego początku, we współpracy z holenderską organizacją NPPO (National Plant Protection Organization), która jest odpowiednikiem Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Polsce. Specjalista przekazał informacje na temat mechanizmów odporności, obecnych w odmianach odpornych. Jak wyjaśnił są dwa rodzaje odporności. Mianowicie wertykalna (czyli pionowa) oraz horyzontalna (pozioma)

Odporność wertykalna to odporność jednogenowa. Jeśli wirus ToBRFV zmutuje, może ją łatwo przełamać. Z kolei odporność horyzontalna to odporność wielogenowa, na którą się składa wiele genów. Dzięki temu taką odporność trudniej przełamać wirusowi, gdyż spotyka on wiele barier o odmiennych mechanizmach. Wszystkie odporne na wirusa ToBRFV odmiany pomidorów pod marką De Ruiter oferowane przez firmę Bayer to odmiany z odpornością wielogenową.

Jak poinformował Harmen Hummelen aktualnie kilka instytutów w Niemczech, Belgii i Holandii prowadzi prace nad opracowaniem szczepionki na wirusa brunatnej wyboistości owoców pomidora. Ale jak dotąd nie ma konkretnych rezultatów. A nawet, jeśli naukowcy opracują szczepionkę, to proces jej rejestracji i dopuszczenia do obrotu potrwa jeszcze około 3 lat. A więc, póki co jedynymi metodami ochrony przed wirusem pozostaje uprawa odmian odpornych i przestrzeganie rygorystycznych zasad higieny w szklarniach.

Specjalista z Holandii przedstawił schematy organizacji pracy i działań, jakie można podjąć by zabezpieczyć się przed wniesieniem wirusa i rozprzestrzenieniem się go w uprawie. Wyjaśnił, jak zaprojektować lub zorganizować poszczególne strefy w gospodarstwie szklarniowym (biuro, szatnie pracowników, bloki uprawowe, miejsce pakowania owoców). A także, które miejsca są kluczowe dla zablokowania rozprzestrzeniania wirusa.

Oddzielne bloki uprawowe ułatwiają zatrzymanie wirusa ToBRFV

Zwrócił uwagę na to, że najkorzystniejszym układem jest wydzielenie kilku mniejszych stref uprawy. Bowiem łatwiej zatrzymać wirusa, gdy szklarnia składa się z kilku bloków uprawowych, oddzielonych od siebie niż gdy produkcję prowadzi się w jednym, dużym obiekcie uprawowym o powierzchni np. 5–10 ha. W sytuacji, gdy mamy obiekt podzielony na bloki, najlepiej by każdy blok obsługiwali oddzielni pracownicy i był wyposażony w oddzielne narzędzia. Według holenderskich naukowców optymalna wielkość jednego bloku uprawowego w szklarni powinna wynosić 2 ha. 

Wzmocnienie higieny po zaobserwowaniu pierwszych objawów

Holenderski specjalista zwrócił ponadto uwagę na fakt, że często trudno zauważyć zwłaszcza początkowe objawy wirusa. Pokazał schemat, w jaki sposób wirus się rozprzestrzenia i przenosi na kolejne rośliny. Przy czym tempo rozprzestrzeniania się bywa różne i zależy od wielu czynników, m.in. od temperatury. Jak wynika z przeprowadzonych doświadczeń, najczęściej obecność wirusa zauważa się po 3 miesiącach od pierwszego zakażenia. Bowiem dopiero wtedy można tak naprawdę wyłowić pierwsze rośliny w szklarni z widocznymi objawami. I dopiero wówczas podejmuje się decyzję o wprowadzeniu czy zwiększeniu higieny, by zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa.

Wirus ToBRFV, czyli wirus brunatnej wyboistości owoców pomidora, jest patogenem, który poważnie zagraża uprawom pomidorów szklarniowych. Pojawił się w 2014 roku w Izraelu i szybko rozprzestrzenił się na całym świecie, w tym do Polski w 2020 roku.

Jakie są objawy zakażenia wirusem ToBRFV?

Objawy wirusa ToBRFV mogą obejmować zmiany na owocach, takie jak wyboistość, a także deformacje liści. Zakażenie wirusem prowadzi do znacznych strat w plonach, wynoszących od 30 do 70% w uprawach.

Jakie odmiany pomidorów są odporne na ToBRFV?

Odmiany pomidorów odporne na wirusa ToBRFV zaczęły pojawiać się od 2021 roku. Od tego czasu ich udział w produkcji wzrasta, osiągając około 50% upraw szklarniowych w 2023 roku, z prognozami na 60% w 2025 roku.

Czy istnieje szczepionka na wirusa ToBRFV?

Na chwilę obecną nie ma dostępnej szczepionki przeciwko wirusowi ToBRFV. Instytuty w Niemczech, Belgii i Holandii prowadzą badania w tej kwestii, ale proces rejestracji szczepionki może zająć jeszcze kilka lat.

Jak można zapobiegać rozprzestrzenieniu wirusa ToBRFV w uprawach?

Aby zapobiegać wirusowi ToBRFV, zaleca się stosowanie odmian odpornych oraz wdrażanie rygorystycznych zasad higieny w szklarni. Organizacja pracy oraz podział na mniejsze bloki uprawowe również pomagają w ograniczeniu ryzyka rozprzestrzenienia się wirusa.