Stargard świętuje 782. rocznicę uzyskania praw miejskich

Stargard, już w XII wieku wymieniany w dokumentach, odgrywał rolę znaczącego kasztelańskiego ośrodka na Pomorzu. Wzmianka o Wojsławie ze Stargardu i jego rodzeństwie w dokumentach z 1219 r. wskazuje na ważną rolę mieszczan w tamtych czasach. Prof. Majewski podkreśla, że przyznanie praw miejskich było skutkiem intensywnego rozwoju stargardzkiego grodu, który rozkwitł szczególnie w XIII wieku.

Przełom XIII i XIV wieku to też moment, kiedy obecne centrum Stargardu uzyskało w pełni rozwinięte umocnienia obronne. Okres ten symbolizuje również ekspansję terytorialną, gdyż nowe mury miejskie objęły nie tylko teren dawnego grodu, ale i przyległe tereny na zachodnim brzegu Iny.

Zapewne wskutek intensywnego rozwoju kasztelańskiego ośrodka grodowego osadnictwem objęto w końcowej fazie XII w. również zachodni brzeg Iny (na zachód od dzisiejszego Kanału Młyńskiego).

Elementem łączącym zespół osadniczy rozłożony po obu stronach Iny stał się bez wątpienia trakt handlowy wiodący ze Szczecina w kierunku Białogardu i Kołobrzegu. Nowopowstałe osiedle w okolicy dzisiejszej ul. Wita Stwosza mogło spełniać rolę osady podgrodowej o funkcji targowej. Około 1181/1182 roku książę Bogusław I osadził właśnie tutaj joannitów, którym nadał także wiele wsi w okolicy. W 1229 roku dobra zakonne zostały potwierdzone przez księcia Barnima I włącznie z prawem do osadzania w nich gości. Wydaje się, że to za ich sprawą powstała w tym miejscu, a nie na obszarze wyspy grodowej, kamienna kaplica, która pozostawała pod patronatem zakonu.

Ślady przedlokacyjnego osadnictwa z tego okresu zlokalizowano i po południowej stronie traktu handlowego. Zarejestrowano je również na wschód (ul. Garncarska) od cmentarzyska mieszkańców grodu odkrytego w 2008 r. w miejscu Galerii Starówka, które funkcjonowało w ogólnych ramach chronologicznych w okresie X-XII w.

Wszystkie przytoczone wyżej dane, rejestrowane w źródłach historycznych, jak i archeologicznych, potwierdzają dynamikę przemian związanych z budową struktur pomorskiej władzy wczesnopaństwowej i powiększaniem się zespołów osadniczych, które powstają przy najważniejszych grodach księstwa. W przypadku wczesnomiejskiego ośrodka stargardzkiego to właśnie osadnictwo po zachodniej stronie rzeki Iny, którego ślady odkryto m.in. pod kościołem augustiańskim, dało początek miastu powstającemu przed połową XIII w.

Proces lokacji zmienił całkowicie dotychczasową mapę najważniejszych ośrodków, których funkcje spełniały na Pomorzu przede wszystkim książęce grody. Stargard i inne miasta pomorskie stały się na setki lat dla poszczególnych regionów i lokalnej społeczności nie tylko centrami o charakterze gospodarczym czy politycznym, ale również religijnym i kulturowym.