Lenin wiecznie żywy? Prawda o mauzoleum na Placu Czerwonym
Mumia Lenina od ponad stu lat przyciąga tłumy na Plac Czerwony, budząc fascynację, kontrowersje i pytania o granice pamięci historycznej. Jak powstała, jak ją konserwują i dlaczego wciąż pozostaje jednym z najbardziej niezwykłych obiektów XX wieku?
Włodzimierz Lenin
Śmierć wodza i narodziny kultu
Lenin zmarł 21 stycznia 1924 roku w wieku zaledwie 53 lat. Jego śmierć wywołała w Związku Radzieckim bezprecedensową falę żałoby – w ciągu kilku tygodni do Moskwy przybyły setki tysięcy ludzi, by pożegnać przywódcę rewolucji.
Pierwotnie planowano pochować Lenina zgodnie z jego wolą, obok matki w Petersburgu. Jednak Stalin i partyjna elita szybko dostrzegli potencjał polityczny w zachowaniu ciała wodza jako wiecznego symbolu nowej epoki. Już kilka dni po śmierci, wbrew protestom wdowy Nadieżdy Krupskiej, podjęto decyzję o balsamowaniu i wystawieniu zwłok na widok publiczny.
Pierwszy etap
Początkowo ciało Lenina wystawiono w Sali Kolumnowej Kremla, a potem przeniesiono do prowizorycznego, drewnianego mauzoleum na Placu Czerwonym. Przez dwa miesiące niskie temperatury pozwoliły utrzymać ciało w relatywnie dobrym stanie, ale już w marcu 1924 roku pojawiły się pierwsze oznaki rozkładu.
Zespół pod kierunkiem patologa Aleksieja Abrikosowa rozpoczął eksperymentalne zabiegi konserwacyjne. Zdecydowano się na usunięcie wszystkich organów wewnętrznych, w tym mózgu, który trafił do specjalnego instytutu neurologicznego, gdzie do dziś przechowywane są jego fragmenty.
Wkrótce potem do zespołu dołączyli biochemik Boris Zbarski i anatom Władimir Worobjow. To oni opracowali nowatorską metodę konserwacji polegającą na zanurzaniu ciała w kąpielach z gliceryną, formaldehydem, acetonem, alkoholem i innymi związkami chemicznymi. Wprowadzono także technikę mikroiniekcji – wstrzykiwania konserwantów w wybrane partie ciała, by zachować naturalny wygląd skóry i mięśni.
Mauzoleum – architektura nowej religii
W 1930 roku na Placu Czerwonym stanął monumentalny, granitowy gmach projektu Aleksieja Szczusiewa. Mauzoleum, utrzymane w stylu konstruktywizmu i monumentalizmu, stało się nie tylko grobowcem, ale i świecką świątynią, wokół której zbudowano cały rytuał państwowy. To tu podczas świąt i parad komunistycznych przemawiali kolejni przywódcy ZSRR, a trybuna na dachu była miejscem obserwacji defilad i pokazów siły.
Wnętrze mauzoleum zaprojektowano z myślą o podkreśleniu "wiecznego snu" Lenina – półmrok, szkło ochronne, precyzyjne oświetlenie i chłód tworzą atmosferę sacrum. Przez dziesięciolecia miliony ludzi – od nowożeńców po zagranicznych dygnitarzy – odwiedzały to miejsce, składając kwiaty przed szklanym sarkofagiem.
Techniki konserwacji – nauka na usługach polityki
Konserwacja ciała Lenina to proces bez precedensu w historii nowożytnej. Przez lata pracowały nad nią dziesiątki naukowców z tzw. "Lenin Lab" – dziś Centrum Naukowo-Badawczego Biotechnologii w Moskwie. Do 1991 roku zespół liczył nawet 200 osób, obecnie jest znacznie mniejszy, ale wciąż działa nieprzerwanie.
Ciało co 18–24 miesiące jest poddawane pełnemu zabiegowi konserwacyjnemu: przez sześć tygodni zanurza się je w kąpielach z gliceryną, formaldehydem, alkoholem, octanem potasu i innymi związkami. Skóra jest regularnie nawilżana, a wszelkie uszkodzenia – jak ubytki tkanek czy przebarwienia – naprawiane przy użyciu syntetycznych materiałów.
W przypadku utraty rzęs czy brwi, stosuje się sztuczne zamienniki, a fragmenty twarzy i dłoni modelowane są z parafiny, karotenu i gliceryny. Ciało nosi specjalny, dwuwarstwowy gumowy kombinezon, pod którym stale utrzymuje się cienka warstwa płynów konserwujących.
Wszystkie organy wewnętrzne zostały usunięte podczas autopsji. Szkielet, mięśnie i skóra są zachowane, ale wiele elementów uzupełniono sztucznymi materiałami, by zachować jak najbardziej naturalny wygląd. Laboratorium testuje nowe techniki na ciałach nieznanych osób, zanim zastosuje je na mumii Lenina.
Koszty, kontrowersje i współczesność
Konserwacja ciała Lenina to przedsięwzięcie kosztowne – w 2016 roku oficjalnie przeznaczono na ten cel 13 milionów rubli, a w czasach ZSRR roczne wydatki sięgały nawet 200 tysięcy dolarów. Po upadku Związku Radzieckiego finansowanie przejęły prywatne fundacje i państwo rosyjskie.
Mimo sporów politycznych, mauzoleum pozostaje otwarte dla zwiedzających. Obecnie można je odwiedzać w wybrane dni tygodnia, a wejście jest bezpłatne. Obowiązują ścisłe zasady: zakaz fotografowania, rozmów, trzymania rąk w kieszeniach czy noszenia nakrycia głowy (poza kobietami).
Współczesna Rosja jest podzielona w ocenie sensu dalszego utrzymywania mumii Lenina. Komuniści i część społeczeństwa traktują ją jako relikwię narodową, inni domagają się pochówku zgodnego z wolą samego Lenina. Pojawiają się też teorie spiskowe – niektórzy twierdzą, że wystawione ciało to już tylko rekonstrukcja, a nie autentyczne szczątki wodza.
