Rozporządzenie metanowe uderza w górnictwo. Kopalnie na Śląsku zagrożone, branża ostrzega przed dramatycznym efektem

W środę (25 czerwca) Sejm większością koalicji rządzącej przegłosował nowelizację ustawy "Prawo geologiczne i górnicze". To odpowiedź na wprowadzone przez Parlament Europejski tzw. rozporządzenie metanowe z 13 czerwca 2024 roku, które zakłada redukcję emisji metanu w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Uchwalone przepisy przez Sejm mają charakter stricte techniczny. - Z uwagi na zakres regulacji rozporządzenia metanowego, który w znacznej mierze obejmuje działalność górniczą i geologiczną, proponuje się wskazanie, że właściwym organem odpowiedzialnym za monitorowanie i egzekwowanie stosowania rozporządzenia metanowego jest Prezes Wyższego Urzędu Górniczego - czytamy w uzasadnieniu.

Prezes WUG jest centralnym organem administracji rządowej, działającym pod nadzorem ministra właściwego do spraw gospodarki surowcami energetycznymi, właściwym w sprawach nadzoru górniczego. Sprawuje nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, m.in. w zakresie ochrony środowiska, wykonywania robót geologicznych (w tym robót geologicznych służących poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż węglowodorów).

Zmiana prawa zapewni realizację jednego z obowiązków określonych w unijnym rozporządzeniu metanowym. WUG ma być organem wykonującym określone w nim zadania i wyposażonym w określone kompetencje, takie jak pozyskiwanie informacji od podmiotów zobowiązanych, władcze rozstrzyganie określonych spraw, kontrolowanie wykonywania obowiązków nałożonych tym rozporządzeniem na podmioty czy nakładanie sankcji za ich niewykonanie, wyznaczenie organu właściwego odpowiedzialnego za monitorowanie i egzekwowanie stosowania rozporządzenia metanowego oznacza przypisanie temu organowi tych zadań i kompetencji.

Rozporządzenie metanowe weszło w życie 4 sierpnia 2024 roku i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Jak informowano, metan to gaz cieplarniany, który jest na drugim miejscu po dwutlenku węgla, jeśli chodzi o ogólny wkład w zmianę klimatu, i jest odpowiedzialny za około jedną trzecią obecnego ocieplenia (motyw pierwszy rozporządzenia metanowego). W rozporządzeniu tym są ujęte przepisy dotyczące m.in. dokładności pomiarów, kwantyfikacji, monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji metanu w sektorze energetycznym w Unii Europejskiej, jak również przepisy dotyczące redukcji tych emisji, w tym przez prowadzenie badań mających na celu wykrywanie wycieków i naprawę, obowiązki dotyczące przeprowadzania napraw oraz ograniczenia dotyczące uwalniania do atmosfery i spalania gazu w pochodni.

W Polsce dotyczyć będzie m.in. branży górniczej, czyli kopalni wydobywających węgiel kamienny i brunatny. Przepisy zliberalizowano po negocjacjach. Kilkanaście miesięcy temu Europosłowie z Prawa i Sprawiedliwości, Lewicy oraz Koalicji Obywatelskiej chwalili się sukcesem, podobnie jak rząd Zjednoczonej Prawicy (teraz PiS i Konfederacja domagają się odrzucenia w całości rozporządzenia).

Jednak to nie oznacza, że nowe przepisy nie uderzą w górniczą branżę. Kwestią otwartą pozostaje, jak bardzo. Zgodnie z przyjętymi zapisami limit od 2027 roku został ustanowiony na 5 ton metanu na tysiąc ton wydobytego węgla kamiennego (pierwotnie Komisja Europejska proponowała 0,5 t metanu na każdy 1 tys. t węgla, a kary za przekroczenie norm miały być drakońskie).

Będzie on stosowany na operatora, a nie pojedyncze kopalnie, co było w pierwotnej propozycji Komisji Europejskiej (dotknie m.in. Polską Grupę Górniczą). To pozwoli uśrednić emisje w przypadku kopalń bardziej i mniej metanowych. W porównaniu do pierwotnego tekstu zamieniono także kary na opłaty, które mają być przeznaczone na inwestycje środowiskowe w kopalniach (głównie na wykorzystanie metanu), a ich wysokość będzie określana przez polski rząd. Co ważne, z zapisów udało się wyłączyć węgiel koksowy, którego głównym producentem w Europie jest Jastrzębska Spółka Węglowa (ujęcie tej spółki jest tylko kwestią czasu).

Polskie przepisy dotyczące szczegółów wprowadzenia rozporządzenia metanowego dopiero będą dopiero opracowywane. Rozporządzenie krytykują górnicze związki zawodowe, które wskazują na zwiększenie kosztów działalności kopalni i zagrożenie dla przyszłości miejsc pracy. Eksperci z branży górniczej wskazują, że wyższe koszty będzie trzeba wliczyć w cenę węgla, co tylko pogorszy tylko konkurencyjność węgla z polskich kopalni i zwiększy problemy spółek górniczych.

Zwolennicy wskazują, że przepisy wpłyną pozytywnie na ochronę klimatu, a także pozwolą zdobyć środki na inwestycje w celu jeszcze większego wykorzystania przez kopalnie metanu np. do produkcji energii elektrycznej. Zakłady w spółkach górniczych z tego gazu produkują już m.in. prąd i ciepło, na tyle ile pozwala im dostępne technologia oraz środki na inwestycje.

Z danych przedstawionych przez Wyższy Urząd Górniczy wynika, że z powodu działalności branży wydobywającej węgiel kamienny w 2024 r. z górotworu objętego wpływami eksploatacji wydzieliło się 722,1 mln m3 metanu (metanowość bezwzględna). Oznacza to, że średnio w ciągu minuty wydzielało się ok. 1 370 m3 tego gazu. Zanotowano spadek metanowości bezwzględnej w stosunku do 2023 r. o około 31,0 mln m3 .

- Ilość wydzielonego metanu w przeliczeniu na tonę wydobytego węgla (metanowość względna) w 2024 r. wyniosła 16,5 m3 /Mg. Średnia efektywność odmetanowania w 2024 r. wyniosła około 38,2%, co jest wartością wyższą o około 0,5 punktu procentowego, w stosunku do uzyskanej w 2023 r. Średnia efektywność zagospodarowania ujętego metanu w 2024 r. wyniosła 69,4% (o 0,5% mniej niż w roku 2023) - czytamy w dokumencie "Ocena stanu bezpieczeństwa pracy, ratownictwa górniczego oraz bezpieczeństwa powszechnego w związku z działalnością górniczo-geologiczną w 2024 roku".

W 2024 roku do atmosfery szybami wentylacyjnymi oraz ze stacji odmetanowania (niewykorzystana część) wyemitowano do atmosfery łącznie około 530,6 mln m3 tego gazu.

Metan jest jednym z poważniejszych zagrożeń występujących w kopalniach. Gaz ten wypiera tlen, tworząc atmosferę niezdatną do oddychania. Może zostać uwolniony w trakcie urabiania kombajnem ściany. Kiedy nie nastąpi jego rozrzedzenie do warunków bezpiecznych, może dojść do jego wybuchu lub zapalenia (wystarczy iskra z urządzenia elektrycznego lub mechanicznego). Na profilaktykę oprócz badań złoża składa się stałe monitorowanie składu atmosfery w miejscach prowadzonych robót, rozrzedzanie jej składu dostarczonym powietrzem, gaz ten również się wychwytuje i produkuje z niego energię, a niewykorzystane ilości uwalnia się do atmosfery.