Systemowe zmiany w kulturze: Artyści nie będą już wystawiać za darmo

Od 2026 roku artyści sztuk wizualnych w Polsce będą mogli otrzymywać honoraria za udział w wystawach w prestiżowych instytucjach kultury. MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej i Galeria Sztuki Współczesnej "Bunkier Sztuki" w Krakowie podpisały porozumienie z Obywatelskim Forum Sztuki Współczesnej (OFSW), a negocjacje prowadzi także Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski w Warszawie. Za dużą wystawę indywidualną artysta będzie mógł otrzymać prawie 29 tys. zł brutto.

- Zgromadzonym wydawało się to wówczas niesłychanie dziwne, ale dzisiaj chyba wszyscy zrozumieli, że praca artysty powinna być wynagradzana podczas robienia wystaw - podkreśliła Hanna Wróblewska, była minister kultury i kuratorka.

Dotychczas w Polsce galerie i muzea sztuki rzadko płaciły twórcom za samo wystawienie prac, a prawo nie nakładało takiego obowiązku. Środowisko artystyczne od lat podkreśla, że praca artysty wizualnego jest równoważna pracy muzyka czy aktora.

- Każdy, kto pracuje przy wystawie, otrzymuje zapłatę. Artysta jest jedyną osobą, która nie dostawała za to honorarium. W latach 90. wydawało się, że rynek sztuki ureguluje tę kwestię. Dzisiaj wiemy, że wolny rynek nie jest rozwiązaniem - mówiła Hanna Wróblewska.

Pierwsze porozumienie w sprawie honorariów dla artystów zostało podpisane w 2014 roku przez m.in. Zachętę - Narodową Galerię Sztuki i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Po ponad dekadzie pojawiła się potrzeba opracowania tzw. Nowego Porozumienia, odpowiadającego aktualnym realiom ekonomicznym i obowiązującej płacy minimalnej.

- Wtedy stawki były bardzo niskie, ustalane intuicyjnie, indywidualnie z artystami, nie odnosiły się do krajowej płacy minimalnej. Teraz, po dziesięciu latach, Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej zaproponowało nowe stawki, na podstawie ewaluacji - poinformowała Hanna Wróblewska.

OFSW zaleca, aby wynagrodzenie za udział w wystawie zbiorowej z istniejącym dziełem wynosiło połowę płacy minimalnej (2333 zł brutto), a za nową pracę - dwie pensje minimalne (9332 zł brutto). Mała wystawa indywidualna z nowymi dziełami wyceniona jest na cztery pensje minimalne (18 664 zł brutto), a istniejące prace na trzy pensje minimalne (13 998 zł brutto). Duża wystawa indywidualna z nowymi dziełami lub retrospektywą, której przygotowanie zajmuje pół roku, to sześć pensji minimalnych (27 996 zł brutto).

- Traktujemy to porozumienie i propozycję OFSW jako punkt wyjścia do dalszych dyskusji. Trzeba się przyjrzeć różnym instytucjom, które mają różne budżety i możliwości. Jeśli mówimy o geście solidarności, powinien on dotyczyć wszystkich, także instytucji poza dużymi ośrodkami miejskimi i artystów młodych, początkujących - wskazano w informacji przesłanej PAP przez Bunkier Sztuki.

W grudniu 2025 roku OFSW opublikowało stawki minimalnych wynagrodzeń dla artystów wizualnych na 2026 rok, uwzględniające płacę minimalną w wysokości 4806 zł brutto. W efekcie za dużą wystawę indywidualną można będzie otrzymać prawie 29 tys. zł brutto.

- Cudownie byłoby, gdyby minimalne stawki dla osób artystycznych zostały dostrzeżone przez różnych organizatorów - przede wszystkim przez właściwe ministerstwa. Naszym orędownikiem jest tu oczywiście Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - podkreśliła Anna Łazar, dyrektorka CSW Zamek Ujazdowski.

Z OFSW współpracuje również Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

- Uważamy, że jest to fundamentalny element budowania sprawiedliwych warunków pracy w polu sztuki oraz wyraz szacunku dla wysiłku twórczego - powiedział PAP Szymon Żydek, zastępca dyrektorki MSN ds. programowych.

Szymon Żydek dodał też, że dostosowanie honorariów do zmieniających się realiów ekonomicznych, co umożliwia instytucjom rzetelne planowanie budżetów, a artystom stabilność i przejrzystość współpracy.

Nowe zasady wynagradzania mają również zapewnić transparentność i dostępność honorariów dla lokalnych artystów oraz tych początkujących. Dzięki temu system stanie się bardziej sprawiedliwy i powszechny, a instytucje będą mogły lepiej planować swoje budżety artystyczne.

- Podpisanie Nowego Porozumienia jest naszym wyrazem uznania dla społecznego znaczenia pracy artystycznej. To wyraźny sygnał, że standardy wynagrodzeń osób artystycznych są wspólną sprawą środowiska i władz samorządowych - podkreślono w komunikacie.

Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, powołane w 2009 roku, działa na rzecz systemowych rozwiązań w polu sztuki, m.in. w zakresie sytuacji ekonomicznej artystów i relacji z instytucjami kultury. Projekt Nowego Porozumienia przygotowała grupa robocza OFSW w składzie: Antoni Burzyński, Katarzyna Górna, Mikołaj Iwański, Kasper Lecnim, Irmina Rusicka i Aleksy Wójtowicz.

Źródło: PAP