Ulica 27 Grudnia w Poznaniu. Historia wpisana w bruk miasta

W XVIII wieku, po II rozbiorze Polski, Poznań znalazł się w granicach Prus. Zaborcy natychmiast przystąpili do przekształcania miasta w nowoczesną twierdzę. W ramach tego procesu wytyczono nowy układ uliczny, podporządkowany celom militarnym i administracyjnym. Jedną z głównych osi nowego ładu urbanistycznego była Berlinerstrasse – ulica Berlińska. Jej przebieg nie był przypadkowy: miała prowadzić do stolicy imperium, stanowić symbol więzi z metropolią i podporządkowania politycznego.

Wzdłuż Berlinerstrasse powstały reprezentacyjne budynki: biura administracyjne, kamienice oficerskie, eleganckie sklepy. Niemiecka architektura i plan miasta miały tworzyć wrażenie porządku, postępu i cywilizacji. Ale pod tą narzuconą warstwą tliła się polska obecność. Poznańscy patrioci – prawnicy, lekarze, kupcy – trwali przy swoim języku, religii i obyczajach. Berlinerstrasse stała się z czasem nie tylko arterią komunikacyjną, ale i przestrzenią rywalizacji o duszę miasta.

Rok 1918 przynosi koniec wojny i początek nowego rozdania w Europie. W listopadzie w Niemczech wybucha rewolucja, cesarz abdykuje, a w Poznaniu narasta napięcie. Polacy czują, że oto nadchodzi moment na odzyskanie Wielkopolski. W wigilię Bożego Narodzenia do miasta przybywa Ignacy Paderewski – pianista, patriota i mężczyzna-legenda. Niemcy odbierają jego obecność jako prowokację.

Następnego dnia, 27 grudnia 1918 roku, w rejonie dzisiejszej ulicy 27 Grudnia dochodzi do pierwszych starć. Ranny zostaje Franciszek Ratajczak, który umiera chwilę później. Powstanie Wielkopolskie rozpoczyna się na dobre. Wydarzenia rozgrywające się w tej części miasta – przy Placu Wolności, Bazarze, Berlinerstrasse – stają się symbolem narodowego zrywu.

Zaledwie kilka miesięcy później nazwa ulicy zostaje zmieniona. Berlinerstrasse znika. Od tej pory Poznań przypomina sobie, że to tutaj zaczęła się droga do niepodległości. Ulica otrzymuje nazwę 27 Grudnia – i ta data pozostaje z nią nierozerwalnie związana.

W okresie międzywojennym Poznań rozwija się dynamicznie. Wielkopolska, jako najbardziej rozwinięty gospodarczo region II RP, przyciąga inwestycje. Ulica 27 Grudnia staje się jedną z najbardziej reprezentacyjnych w mieście. Kamienice przechodzą renowacje, pojawiają się luksusowe sklepy, kawiarnie, biura i oddziały banków.

Wśród nich najważniejszy jest Bank Cukrownictwa – potężny gmach, łączący monumentalność z funkcjonalnością, symbolizujący ekonomiczną siłę regionu. Cała ulica tętni życiem. Spacer od Placu Wolności do Teatru Polskiego był częścią miejskiego rytuału. To tutaj robiło się zakupy, załatwiało sprawy urzędowe, spotykało znajomych.

II wojna światowa przerywa ten rozwój. W czasie walk w 1945 roku znaczna część zabudowy – w tym Bank Cukrownictwa – ulega zniszczeniu. Nowe władze decydują się nie na rekonstrukcję, lecz na stworzenie czegoś nowego. Tak powstaje Okrąglak – futurystyczny jak na swoje czasy budynek domu towarowego, zaprojektowany przez Marka Leykama.

Z biegiem lat Okrąglak staje się symbolem PRL-owskiego modernizmu i miejskiej codzienności. Tutaj kupowano pierwsze dżinsy, zasiadano w barach szybkiej obsługi, odbierano paczki i oglądano nowinki. Dla wielu mieszkańców Poznania to miejsce ma status sentymentalny, mimo że jego forma architektoniczna budziła kontrowersje.

Jedną z niewielu instytucji, która przetrwała wszystkie burze dziejowe, jest Teatr Polski. Działa nieprzerwanie od 1875 roku i stanowi jeden z filarów poznańskiej kultury. Przedstawienia, spotkania literackie, premiery i dyskusje – wszystko to odbywa się w cieniu wielkiej historii. Teatr nie zmienia swojej lokalizacji, nie zmienia nazwy. Trwa i świadczy o tym, że są miejsca w mieście, które są czymś więcej niż tylko adresem.

W 2022 roku ulica znów trafia na pierwsze strony gazet. Tym razem nie z powodu rewolucji czy wojny, lecz w związku z planowaną rewitalizacją. Miasto planuje odnowienie nawierzchni, modernizację infrastruktury i poprawę estetyki. Ale w projekt wpisana jest również wycinka drzew – w tym znanego orzecha leszczynowego.

Rozpoczyna się protest. Mieszkańcy, aktywiści, artyści – wszyscy włączają się w akcję. Powstaje petycja, którą podpisuje ponad 11 tysięcy osób. Miasto ulega presji – organizuje ekspertyzy, zapowiada przesadzanie drzew i konsultacje. Spór o drzewa przeradza się w debatę o sens rewitalizacji: czy nowe musi oznaczać beton? Czy nowoczesność może współistnieć z pamięcią?

Dziś ulica 27 Grudnia żyje w codziennym rytmie miasta. Przechodzą nią setki ludzi dziennie – pieszo, tramwajem, rowerem. Z pozoru to zwykła ulica. Ale dla tych, którzy zatrzymają się na chwilę, widać wyraźnie: każdy budynek, drzewo, witryna opowiada jakąś historię.

To ulica, która nieustannie przypomina, że historia nie dzieje się gdzie indziej. Ona dzieje się tu – na chodniku, przy przystanku, w cieniu Okrąglaka, pod balkonem Teatru Polskiego. Trzeba tylko umieć patrzeć.

• Dawna Berlinerstrasse była jedyną ulicą w Poznaniu nazwaną wprost na cześć stolicy zaborców.
• Pomnik Franciszka Ratajczaka znajduje się kilka przecznic dalej, ale jego śmierć upamiętniono na tablicy przy ul. 27 Grudnia.
• Tramwaj na tej ulicy to jeden z ostatnich jednotorowych odcinków w centrum miasta.
• Okrąglak został wpisany do rejestru zabytków jako jedno z najciekawszych dzieł modernizmu powojennego.
• Teatr Polski to jeden z nielicznych teatrów w Polsce, który nigdy nie zmienił swojej nazwy ani funkcji.

Ulica 27 Grudnia jest jak zwierciadło miasta. W jej odbiciu widać zaborów, powstańców, modernistów i ekologów. Widać ludzi, którzy chodzą, protestują, tworzą, pamiętają. Jest symbolem tego, że historia nigdy się nie kończy. Zmienia tylko formę. A miasto – dobre miasto – to takie, które potrafi tej historii słuchać.

Artykuł Ulica 27 Grudnia w Poznaniu. Historia wpisana w bruk miasta pochodzi z serwisu Codzienny Poznań.