To najczęściej występujące i najbardziej agresywne nowotwory mózgu w Polsce

Pierwotne guzy mózgu i ośrodkowego układu nerwowego wiążą się z wysoką śmiertelnością. Mimo intensywnych badań nad ich przyczynami, jak dotąd nie udało się wskazać czynnika ryzyka, który odpowiadałby za znaczną liczbę zachorowań.

Na świecie każdego roku nowotwór mózgu diagnozowany jest u około 322 tysięcy osób, a w Polsce choroba dotyka 2375 pacjentów rocznie. Wśród nich aż 75 proc. stanowią glejaki - co oznacza średnio 1783 przypadki rocznie. Pięcioletni wskaźnik przeżycia dla chorych z tym rozpoznaniem w Polsce w latach 2010-2024 wyniósł 28,2 proc., należąc do najniższych w Europie.

Z najnowszego raportu Krajowego Rejestru Nowotworów pt. "Nowotwory złośliwe mózgu - analiza epidemiologiczna", opublikowanego na początku września 2025 roku przez Krajowy Rejestr Nowotworów, działający przy Narodowym Instytucie Onkologii - Państwowym Instytucie Badawczym, , wynika, że zachorowalność na nowotwory mózgu zaczyna rosnąć po 30. roku życia, osiąga najwyższy poziom w ósmej dekadzie, a częściej chorują mężczyźni niż kobiety.

Guzy te są wyjątkowo trudne do badań ze względu na dużą różnorodność morfologiczną. Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2021 roku wyróżnia się ponad 100 typów histopatologicznych tych nowotworów, a większość złośliwych guzów mózgu (80-90 proc.) rozwija się z komórek glejowych

- Glejaki są jednymi z najbardziej wymagających nowotworów zarówno pod względem diagnostyki, jak i leczenia. Dane z Krajowego Rejestru Nowotworów pokazują, że mimo postępów medycyny, rokowania pacjentów z glejakiem - szczególnie wielopostaciowym, pozostają bardzo niekorzystne. - podkreśla dr hab. Joanna Didkowska, Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowy Instytut Badawczy współautorka raportu.

Glejaki są najczęstszymi pierwotnymi nowotworami mózgu i rdzenia kręgowego, a ich obecna klasyfikacja opiera się zarówno na cechach histopatologicznych, jak i molekularnych. Według obowiązującej klasyfikacji WHO z 2021 roku, glejaki dzieli się na ograniczone (G1) oraz rozlane i naciekające (G2-G4). Kluczowe znaczenie dla diagnostyki i rokowania mają zmiany molekularne, takie jak mutacja IDH oraz kodelecja 1p/19q. Glejaki z obecnością mutacji IDH i kodelecją 1p/19q - typowe dla skąpodrzewiaków - mają znacznie lepsze rokowanie niż guzy pozbawione mutacji IDH (tzw. IDH-wildtype).

- Glejaki cechuje duża tendencja do wznowy i wysokiej śmiertelności wśród pacjentów. Rozlane wysokozróżnicowane glejaki typu dorosłego pomimo, że na ogół rosną wolniej niż inne pierwotne guzy mózgu, to wzrost ten jest ciągły, infiltrujący zdrowe, otaczające tkanki bez wyraźnej granicy guza. Uniemożliwia to całkowitą resekcję guza i jest powodem wznów choroby prowadzących do postępujących deficytów neurologicznych i w rezultacie zgonu pacjenta. - dodał dr hab. n. med. Tomasz Dziedzic, Klinika Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny współautor raportu.

Glejaki ograniczone (G1) to nowotwory o niskiej agresywności i powolnym wzroście, najczęściej pojawiające się u dzieci i młodszych pacjentów. Charakteryzują się korzystnym rokowaniem, szczególnie jeśli możliwe jest całkowite usunięcie guza chirurgicznie. W tej grupie rzadko występują zmiany molekularne, takie jak mutacje IDH czy fuzje genowe, które mają znaczenie prognostyczne w glejakach rozlanych. Operacyjne leczenie tych guzów umożliwia długotrwałe przeżycie, choć w niektórych przypadkach mogą wystąpić nawroty.

Glejak wielopostaciowy jest najczęstszym i najbardziej agresywnym guzem glejowym u dorosłych. Glejak stopnia IV może rozwijać się szybko jako nowotwór pierwotny lub powstawać w wyniku progresji guza o niższym stopniu złośliwości, zwłaszcza w przypadku nowotworów z mutacją IDH (IDH-mutant).

- Mutacje IDH są uważane za tak zwane mutacje kierujące (driver mutations), które zachodzą na wczesnym etapie onkogenezy i które mogą sprzyjać nabywaniu dalszych mutacji prowadzących w rezultacie do zezłośliwienia danej komórki. Zahamowanie mutacji IDH na wczesnym etapie onkogenezy może wydłużyć czas do nabywania kolejnych mutacji i w rezultacie zezłośliwienia komórek. - podkreślił dr n. med. Tomasz Dziedzic, Klinika Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny współautor raportu.

Chociaż klasyfikacja guzów mózgu została zaktualizowana w 2021 roku (WHO 2021), jej zmiany nie są jeszcze w pełni odzwierciedlone w danych światowych rejestrów nowotworów, które nadal opierają się na klasyfikacji z 2016 roku. W Polsce Krajowy Rejestr Nowotworów rozpoczął kodowanie morfologii guzów mózgu według nowych wytycznych od 2022 roku, korzystając z rekomendacji European Network of Cancer Registries.

Raport "Nowotwory złośliwe mózgu - analiza epidemiologiczna" został opracowany przez zespół ekspertów: dr hab. Joannę Didkowską, dr Urszulę Wojciechowską, dr hab. Tomasza Dziedzica i dr Urszulę Sułkowską, reprezentujących trzy ośrodki - Krajowy Rejestr Nowotworów, Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowym Instytucie Badawczym oraz Klinikę Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Pełny raport dostępny jest na stronie: https://onkologia.org.pl/pl/publikacje

Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów